Communitaristisch is de herwaardering van gemeenschapszin op basis een juiste balans tussen persoonlijke vrijheid en de verantwoordelijkheid ten aanzien van elkaar en de samenleving.
Liberalisme en kapitalisme leiden soms tot harteloos individualisme, calculerend gedrag uit puur eigenbelang en tomeloze zucht naar privaat geluk. Het evenwicht tussen individuele autonomie en sociale verantwoordelijkheid raakt zoek en zingevende relaties worden schaars. Mensen gaan op zoek naar inhoudelijke contacten en sluiten offline zich aan bij allerhande gemeenschappen. Gemeenschappelijkheid krijgt nadruk. Eigen cultuur, taal, tradities, normen en waarden en jaarlijkse herdenkingen in de publieke ruimte ondergaan een herwaardering. Rituelen en gewoonten dragen bij aan verbindingen met medemensen. De ervaren groepsidentiteit en de nadruk op solidariteit binnen de kring, club, vereniging, gemeente etc. creëren een wij-gevoel. Samenvattend, fluïde identitaire gemeenschappen ontstaan.
Communitarisme als terugtrekkende beweging leidt soms tot eigen groep of volk eerst. Anti-liberalisme gaat dan over in antidemocratisch gevoelens. Chauvinisme, tribalisme en autoritair gebruik van ‘zwijgende meerderheden’ ontstaan. Een andere weg van het communale gedachtengoed leidt tot geloofsgemeenschappen zoals Ubuntu. Tot associaties en coöperaties waarbinnen respect voor minderheden, inclusiviteit en een rechtvaardige verdeling van werk en inkomen centraal staan. Door zich te verzetten tegen druk van buiten ontstaan steeds weer - ieder met een eigen narratief - heterogene gemeenschappen of subsystemen. Eén universeel communitaristisch systeem ligt niet voor de hand omdat de wereldbevolking daarvoor te pluriverseel is.
Binnen het communitaristische concept is de maximale vrijheid om je eigen leven helemaal zelf vorm te geven minder belangrijk. Meer aandacht gaat uit naar de Gulden Regel (= Wat Gij niet wilt dat U geschiedt etc.). In onze samenleving is nadrukkelijk kiezen voor lotsverbondenheid, rechtvaardigheid en een duurzame aarde van toenemende betekenis.
