Burgerlijke ongehoorzaamheid is openlijk geweldloos activisme tegen de overheid of een bezettende macht, waarbij opzettelijk de wet wordt overtreden als daad van politiek verzet.
Deze vorm van symbolisch geweld tegen machthebbers dient om aan te tonen: ‘Zie ons, wij zijn ongehoorzaam, wij protesteren tegen het gezag’. De weloverwogen keuze voor ongehoorzaamheid is instrumenteel om de politieke boodschap van het protest aan een breed publiek over te brengen en uiteindelijk invloed op het democratisch proces uit te oefenen. Draagvlakverbreding onder de zwijgende meerderheid is hierbij cruciaal. Zelfs in een autocratische context is de symboliek van collectieve ongehoorzaamheid essentieel voor verandering.
Burgers moeten worden overtuigd door de inhoud van de actie en het daarbij vertoonde performatieve gedrag van de actievoerders. Is de morele grondslag van hun protest geloofwaardig? Staan hun welbewuste keuze voor onwettigheid en de risico’s van arrestaties en opsluiting in verhouding tot het doel? Kunnen ze aantonen dat ze alternatieven hebben uitgeprobeerd? Zijn de escalerende acties van het burgerlijk verzet proportioneel?
Geweldloze acties vragen intelligentie en volharding. Petitie-aanbiedingen, protestmarsen, passief verzet, vreedzame demonstraties en stille tochten zonder resultaat kunnen overgaan in geweldloos verzet. Vaak ontstaat er een bijna geritualiseerd spel van kat-en-muis. Het alternatief van doordachte ongehoorzaamheid aan wet- en regelgeving dringt zich dan op. De kern is niet om wetten te overtreden, maar om gewetensvol aandacht te vragen en draagvlak te krijgen voor de aanpak van een maatschappelijk probleem.
De kunst van burgerlijke ongehoorzaamheid blijft doelbewuste schending van wet- en regelgeving zonder de protestbeweging zelf buiten spel te zetten. Dit betekent dat naast alle bestaande juridische rechten en plichten van burgers en gezaghebbers, vooral de manier waarop ongehoorzaamheid zich uit aanhoudend zorg verdient.
