Publicani - Staatspachters. Zij vormden de schakel tussen de staat enerzijds en de particulieren, steden, provincies of kleine ondernemers anderzijds. Om er zeker van te zijn dat bepaalde inkomsten in de verwachte omvang en op het gepaste moment ter beschikking van de staatskas zouden staan, werden de belastingen en andere opbrengsten verpacht aan maatschappijen van publicani. Deze werden gevormd door groepen financiers, die de nodige kapitalen samenbrachten en de staat de geraamde opbrengst van de belasting uit een bepaalde streek of provincie of van een bepaald soort van rechten en taksen bij voorbaat ter beschikking stelden. De maatschappij zelf zorgde dan ter plaatse voor de inning. Bij moeilijkheden konden de publicani rekenen op de militaire steun van de staat.
Het recht bepaalde belastingen te innen, werd door de censores, enkele malen ook door de quaestor, openbaar verpacht aan de meestbiedende maatschappij. Dit gebeurde op het Forum om de 5 jaar en het recht werd toegekend van 15 maart tot 15 maart. Uiteraard specialiseerden bepaalde maatschappijen van publicani zich in het innen van bepaalde rechten, belastingen, tolrechten enz.
Ook voor het uitvoeren van leveringen aan het leger, het bouwen en herstellen van openbare gebouwen, tempels, bruggen, wegen, waterleidingen enz. zijn er gespecialiseerde maatschappijen van publicani geweest. Zij kregen de uitvoering van de werken of de leveringen toegewezen voor het laagste bod tijdens de openbare verpachting. Tenslotte waren er de societates publicanorum, die zich bezighielden met alle bankoperaties en geldleningen aan particulieren, steden of zelfs de staat. De societas publicanorum was georganiseerd als een stevige onderneming. Bovenaan fungeerde de directeur (princeps societatis), die rechtstreeks met de staat onderhandelde en de maatschappij vertegenwoordigde. Onder hem stond de beheerder (magister) voor de administratie en de boekhouding. Verder was er nog een reeks van vennoten (socii), de eigenlijke geldschieters. De inning van de belastingen of de leveringen gebeurden door een staf van bedienden, verbonden aan de zetel van de onderneming of aan de filialen, die gaandeweg in de grote centra werden opgericht.
Deze vertegenwoordigers van de societates publicanorum waren voor de inwoners van de provincies een ware pest. De tegenstrijdige belangen zijn herhaaldelijk de aanleiding geweest tot het voeren van processen, waarin ook de censores bevoegd waren om de zaak in iure te behandelen. Zie Bankwezen, Financieel beheer in Rome.
