Anaxagoras van Klazomenai - (of Clazomenae) Grieks filosoof, behorend tot de richting van de zgn. Jongere Natuurfilosofen. Geboren in Klazomenai (Klein-Azië), kwam hij vrij jong (zijn geboortejaar is onzeker) naar Athene (ca. 460 v.C.), waar hij met Perikles bevriend raakte en zich op onbaatzuchtige wijze aan de wetenschap wijdde, zonder zich met politiek in te laten. Maar in 432 v.C. raakte hij verwikkeld in een proces wegens ‘asebeia’ (goddeloosheid), omdat hij beweerd had dat de zon een gloeiende steenklomp was, wat groter dan de Peloponnesos. Hij werd gered door het persoonlijk ingrijpen van Perikles, doch hij verkoos uit te wijken naar Lampsakos in Klein-Azië, waar hij overleed in 429 of 428 v.C. Evenals de Eleaten ontkende hij de mogelijkheid van worden, veranderen en vergaan, maar hij verzoende deze leer met die van Herakleitos (alles beweegt). Onze ervaringswereld verandert omdat het zijnde een mengsel is van allerlei kleine deeltjes, zaden (spermata), die zelf eeuwig zijn, oneindig, doch kwalitatief bepaald en onderscheiden. Aristoteles noemde ze homoiomereiai (gelijke deeltjes). Er zijn allerlei soorten homoiomereiai op een dergelijke manier bij elkaar dat ‘alles in alles is’, d.w.z. in elk concreet ding bevinden zich alle soorten spermata, doch het wordt als ding kwalitatief bepaald door de overheersende spermata erin aanwezig. Ontstaan betekent vermengd worden, vergaan, gescheiden worden. Verder, omdat alles in alles is, is verandering mogelijk, omdat om een of andere reden een bepaalde soort spermata kan gaan overheersen. Dit gebeurt bij de verandering van voedsel in lichaamsstoffen, die het lichaam doen groeien en onderhouden. De opperste oorzaak van alle veranderingen is de Nous, de Geest. Deze veroorzaakte de plaats, de harmonie van de spermata, de scheiding en de vermenging. De Nous is transcendent aan de kosmos en heeft deze doen ontstaan: oorspronkelijk was er een chaos met een onnoemelijk aantal spermata: de Nous heeft er een roterende beweging in gebracht, zo kwam er afscheiding van lucht en vuur, en uit de lucht ontstonden water en aarde. Daarna vlogen er stukken vuur van de aarde los, en zo ontstonden zon, maan en sterren. De rotatie heeft zich meer en meer uitgebreid en zal zich uitbreiden. Doch de Nous blijft erboven staan.
Anaxagoras’ theorie over waarneming en kennis staat lijnrecht tegenover die van Empedokles. Kennis ontstaat door tegenstelling, daarom gaat elke waarneming gepaard met onlust, en vaak een zekere pijn, die echter door de gewoonte gewoonlijk niet gevoeld wordt. M.a.w. elke waarneming is een fysisch contact. De grote betekenis van Anaxagoras ligt in zijn theorie van de Nous. Ook deze bestaat uit spermata, maar uit slechts één soort: de Geest is homogeen en zeer zuiver. De Nous is niet in de vermenging aanwezig, maar zij is in zichzelf en voor zichzelf.
