Achemeniden - Perzisch koningsgeslacht, gesticht door Haxamanis (8e eeuw v.C.). Het Perzisch gebied bevond zich toen ten noorden van de Perzische Golf. Zijn opvolgers zakten naar het zuidoosten af. Gedurende enige tijd was het een vazalstaat van de Meden. Doch in 553 v.C. wist Kuros II de Grote zijn soeverein Astyages van de troon te stoten en heer over het Perzische én Medische Rijk te worden. Kuros was de eigenlijke stichter van het Achemenidenrijk. Hij veroverde Lydië, de westkust van Klein-Azië, Susa, Babylon (540 v.C.). Door de Joden werd hij als de Messias begroet. In 530 v.C. werd hij opgevolgd door Kambyses, die Egypte veroverde en stierf in 522 v.C.
Na hem kwam een andere tak van het geslacht aan het bewind in de persoon van Dareios I, een van de grootste organisatoren uit het Oosten. Hij heroverde Egypte, dat enkele jaren voordien afgevallen was; deed zich opmerken door een intensieve bouwactiviteit (Babylon, Susa, Ekbatana, Persepolis). Reeds tijdens zijn regering begonnen de vijandelijkheden met de Grieken (Perzische Oorlogen). Dareios I trok het land van de Skythen binnen, doch slaagde niet in zijn opzet. Hij stierf in 486 v.C. en werd bijgezet in een van de beroemde koningsgraven te Naqs-i Rustem. Na Dareios I begon eigenlijk het verval van het Rijk. Achtereenvolgens kwamen op de troon de koningen Xerxes (486-465 v.C.), die moreel geknakt werd door het Griekse fiasco (zie Perzische Oorlogen), Artaxerxes (465-425 v.C.) die in 449 v.C. de beroemde Kallias-vrede met Griekenland sloot, Dareios II (423-404 v.C.) die de Nikias-vrede sloot in 421 v.C., Artaxerxes II (404-358 v.C.), die zijn troon moest verdedigen tegen Kuros, zijn jongere broer, en in 386 v.C. de Koningsvrede sloot (zie Korintische Oorlog), en Artaxerxes II (358-338 v.C.). Doch in 338 bewees de veldslag van Chaironea dat de Lakedaimoniërs de onbetwiste meesters waren geworden in Griekenland. Tijdens de regering van Dareios III viel Alexandros de Grote Klein-Azië binnen, versloeg de Perzische legers aan de Granikos in 334 en de Issos in 333 v.C. Dareios vluchtte naar Susa; het jaar 331 v.C. betekende in feite het einde van het Achemenidenrijk: Dareios werd verslagen te Gaugamela, vluchtte naar Ekbatana, doch werd in 330 vermoord. De laatste vorst Artaxerxes IV was al geen echte koning meer; in 327 v.C. werd hij terechtgesteld. Dan begon de periode van het Aziatisch hellenisme.
Het klassieke Achemenidenrijk was zuiver feodaal ingericht: het hele land was verdeeld in satrapieën onder het bewind van een satraap, een soort onderkoning. Zij stonden onder het centrale bestuur van de koning. Deze indeling ging terug op Kuros II, maar Dareios I gaf haar de haar kenmerkende administratieve functie. Als landstaal gebruikte men het zgn. Rijksaramees, doch ook het Oudperzisch, het Elamietisch en Akkadisch waren officiële talen. Een algemeen recht was er niet. Decisief was waarschijnlijk meestal het oude Babylonische recht. Godsdienstig was het rijk heterogeen: de koningen zelf beschouwden zich als de dienaars van Ahura Mazda, de god uit het systeem van Zarathustra.
Nawerking: Le Grand Cyrus (1653), heidenroman door de Franse schrijfster Madeleine de Scudéry (17e eeuw); Ciro riconoscuto door de Italiaan Pietro Metastase (1698-1782); Ciro (1655), opera door de Italiaanse componist Francesco Provenzale (1624-1704); opera (1644) door de Italiaanse componist Francesco Cavalli (1602-1676); Ciro, door de Italiaanse componist Attilio Ariosti (1666-1740), te Londen opgevoerd (1721). Naar het libretto van P. Metastase werden de opera’s gecomponeerd door de volgende componisten: Antonio Caldara (1670-1736) in Wenen (1736); Leonardo Leo (1694-1744) in Napels (1734); Nicolo Jomelli (1714-1774) in Bologna (1744); Johann Adolph Hasse (1699-1783) in Dresden (1751), Giuseppe Sart (1729-1802) in Kopenhagen (1756); Ciro in Babilone, opera door de Italiaanse componist Gioacchino Rossini (1792-1868), gecreëerd in Ferrara (1812).
