graven van Holland.
Willem /, graaf van Holland (1203—22), ✝ 4.2.1222: zoon van → Floris III en Aleida (Ada) van Schotland; huwde 1198 Aleida (✝ 4.2.1218), dochter van Otto I van Gelre: 2e huwelijk juli 1220, met Maria van Brabant, weduwe van keizer Otto IV van Brunswijk. Vergezelde zijn vader tijdens de 3e kruistocht naar het H.Land, waar Floris 1.8.1190 te Antiochië overleed; streed na zijn terugkeer, verbonden met Friezen en Vlamingen, tegen zijn oudere broer → Dirk VII, die 1190 het bewind in Holland had aanvaard. Door bemiddeling van de bisschop van Utrecht werd de vrede hersteld en kreeg Willem → Oostergo en → Westergo als graafschap. Na het overlijden van Dirk (4.11.1203). maakte hij zich meester van Holland (→ Ada, gravin van Holland) en al werd 1206 Holland toegekend aan graaf Lodewijk II van Loon, deze kon zich niet in het bezit van het graafschap stellen; 13.1.1213 ontving Willem van Keizer Otto IV alle lenen van Floris III en Dirk VII. Sloot zich aan bij de Anglo-Welfen in hun strijd tegen de Franco-Staufen. maar nadat hij in de slag bij Bouvines (1214) gevangen genomen was, sloot hij zich na zijn vrijlating bij de Franco-Staufen aan en nam 1216 deel aan een expeditie van de Franse kroonprins Lodewijk (VII) tegen de Engelse koning Jan zonder Land, waardoor paus Innocentius III hem in de ban deed. Hij verzoende zich met de 1216 aan het bewind gekomen paus Honorius III door 1217-19 deel te nemen aan een kruistocht tegen de Moren in Spanje en tegen de Sultan van Egypte; hij veroverde o.a.
Damiate. Willem bevorderde de opkomst van de steden; zo kregen Middelburg. Dordrecht. Geertruidenberg en mogelijk ook Leiden van hem stadsrechten.
Litt. S.J.Fockema-Andreae. Wilem i. graaf van Holland 1203-1222 en de Hollandse hoogheemraadschappen (Z.j.).
Willem II, graaf van Holland (1234-56), *1227 Leiden. ✝ (vermoord) 28.1.1256 bij Hoogwoud; zoon van → Floris iv en Machteld van Brabant; huwde 25.1.1252 Elisabeth. dochter van Otto I van Brunswijk-Lüneburg. Stond 1234-40 onder regentschap van zijn oom Willem (✝ 1238). daarna van zijn andere oom → Otto III. elect van Utrecht; gaf 22.2.1240 de eerste oorkonde in eigen naam: stelde zich op instigatie van paus Innocentius iv tegenover Frederik II Hohenstaufen; werd 3.10.1247 tot rooms-koning gekozen en 1.11.1248 te Aken, dat hij veroverd had. gekroond; kon zich echter niet aan de Duitse belangen wijden, doordat hij in strijd geraakte met Vlaanderen t.g.v. zijn weigering Margaretha van Konstantinopel te huldigen voor Zeeland. Deze strijd eindigde tenslotte 1253 met een nederlaag van Margaretha. Willem vergrootte zijn macht tegenover de vorsten; werd door paus Alexander IV naar Rome uitgenodigd om tot keizer gekroond te worden, welke tocht hij 1256 zou ondernemen; wenste vóór zijn vertrek de West-Friezen te onderwerpen; zakte echter bij Hoogwoud door het ijs en werd door zijn vijanden gedood. Stichter van het Hof te ’s-Gravenhage met de Ridderzaal.
Litt. O.Hintze. Das Königtum Willem's von Holland (1885); H.P.H.Camps, De stadsrechten van Graaf Willem II van Holland en hun verhouding tot het recht van 's-Hertogenbosch (1948); D.Breebaart, Graaf Willem II (in: Westfrieslands Oud en Nieuw 1956); K.F..Demandt, Der Endkampf des staufischen Kaiserhauses im RheinMaingebiet (in: Hessisches Jb. f. Landesgesch. 1957); D.Hagerman, Studiën zum Urkundenwesen Wilhelms von Holland (1977).
Willem III de Goede, graaf van Holland (1304—37), tevens als Willem I graaf van Henegouwen (1304—37), *1285 Valenciennes, ✝ 7.6.1337 Valenciennes; zoon van graaf→ Jan II en Filippina van Luxemburg: huwde 23.5.1305 Johanna. dochter van graaf Karel I van Valois; maakte deel uit van het Verbond van → Nijvel (1308).
Een der partijen hield zich echter niet aan de afspraken met het gevolg, dat Willem weer aansluiting bij Frankrijk zocht: verwisselde echter bij de koningskeuze van 1313 opnieuw van partij; steunde rooms-koning Lodewijk IV de Beier in diens strijd tegen de paus; Lodewijk moest echter huwen met Willems oudste dochter Margaretha (26.2.1324). terwijl zijn 2e dochter Johanna met markgraaf Willem van Gulik huwde; regelde de kwestie → Zeeland bewester Schelde (1323): verkreeg vaste voet in Friesland (1328 Westergo onderworpen); sloot 1331 met Reinoud II van Gelre het Verdrag van → Woudrichem: verdreef voor Isabella (nicht van zijn vrouw Johanna) haar man Eduard II van Engeland en bracht 1327 diens zoon Eduard III op de troon (die zijn 3e dochter Filippa huwde). Willems invloed in de internationale politiek werd nog groter, toen 1328 zijn zwager Filips van Valois als Filips iv koning van Frankrijk werd. met wie hij nauw ging samenwerken, o.a. tegen Vlaanderen.
Toen de Franse macht te groot werd, wist hij evenwel Brabant langzamerhand van Frankrijk los te maken, waardoor in de 1337 uitgebroken Honderdjarige Oorlog Henegouwen. Holland. Vlaanderen en Brabant aan Engelse zijde stonden. Willem is tevens bekend door de goede inrichting van kanselarij en registerkamer.
Litt. F.W.N.Hugenholtz, Graaf Willem III ‘de Goede’. De gesch. van een bijnaam (in: TvG 1952); F.W.N.Hugenholtz. Ridderkrijg en burgervrede (1959).
Willem IV, graaf van Holland (1337-45), tevens als Willem II graaf van Henegouwen (1337-45), *1318, ✝ (gesn.) 26—27.9.1345 Warns; zoon van Willen III; huwde 1336 met Johanna, dochter van Jan III van Brabant. Aanvaardde 1337 de regering, na reeds tijdens het leven van Willem III met het bestuur van Zeeland belast te zijn geweest: avontuurlijk ridder, bezat echter niet de diplomatieke talenten van zijn vader: kon tegen de Franse inval in Henegouwen weinig doen: zocht toenadering tot Frankrijk en brak 1343 met het Engelse bondgenootschap. Maakte een pelgrimstocht naar Jeruzalem; streed tegen de Moren. Wenden. Litouwers en Pruisen: slaagde erin. na het overlijden van Jan van Diest in Utrecht Jan iv van Arkel tot bisschop te doen benoemen, maar deze ontworstelde zich aan Willems invloed, waardoor een Hollands-Utrechtse oorlog ontstond; begon een veldtocht tegen de Friezen, maar zijn legertje werd buiten Stavoren bij Warns in de pan gehakt, waarbij Willem omkwam.
Willem V, graaf van Holland (1354-89), tevens als Willem III graaf van Henegouwen (1356-89) en als Willem I hertog van Beieren (1345-89), *1329. ✝ vóór 15.3.1389 Quesnoy; zoon van Lodewijk IV van Beieren en Margaretha I van Avesnes (→ Margaretha van Beieren); huwde febr. 1352 Mathilde, dochter van Hendrik, graaf van Lancaster, en weduwe van Ralph, graaf van Stafford. Werd door zijn moeder, die bij de dood van Willem IV door Lodewijk met Holland en Zeeland was beleend, 1345 belast met het bestuur over deze gewesten met de titel Verhelder, bijgestaan door een raad o.l.v. → Jan van Beaumont; kreeg van haar 5.1.1349 rechten op deze gewesten, maar dit had heftige strijd tussen → Hoeken en Kabeljauwen ten gevolge, waarbij Margaretha op de eersten en Engeland, Willem op de laatsten steunde; versloeg 4.8.1351 de vloot van zijn moeder bij Den Briel. Werd 7.12.1354 door een overeenkomst (Zoen van Bergen) met zijn moeder als graaf van Holland en Zeeland erkend, na de dood van zijn moeder (juni 1356) ook graaf van Henegouwsen; verkreeg 29.3.1357 door een verdrag met Wenzel van Bohemen en Johanna van Brabant het Land van Heusden; werd in het najaar 1357 krankzinnig en moest 2.2.1358 de regering overlaten aan zijn broer → Albrecht van Beieren.
Litt. H.P.H.Jansen. Willem v (in: Sïï 1971; met Litt.).
Willem VI, graaf van Holland, tevens als Willem II hertog van Beieren en als Willem IV graaf van Henegouwen (1404-17), *1345. ✝ 31.5.1417 Bouchain: zoon uit het 1e huwelijk van → Albrecht van Beieren met Margaretha van Brieg; huwde 12.4.1385 met Margaretha, dochter van Filips de Stoute, hertog van Bourgondië. Verkreeg 1389 het bewind over Henegouwen; volgde 13.12.1404 zijn vader op; voerde een meer Hoekse politiek en raakte daardoor in strijd met → Jan v van Arkel, die echter, ondanks de steun van → Reinoud iv van Gelre, niet tegen hem opgewassen was en 1412 bij de Vrede van Wijk-bij-Duurstede Gorkum, het Land van Arkel en Leerdam moest afstaan, terwijl hij 1415 door Willem op beschuldiging van een moordplan tegen deze gevangen gezet werd. Willem verklaarde de Egmonds tot medeplichtigen, die nu aan hem IJsselstein moesten afstaan. In 1415 huwde zijn dochter Jacoba met Jan van Touraine, die in hetzelfde jaar door het overlijden van de dauphin troonopvolger werd. Een tocht van Willem naar Frankrijk (1417) om zijn schoonzoon de kroon te verzekeren, mislukte. Litt.
J.G.Smit, Amersfoort en Holland 1410—1430 (in: Jb. Oud-Utrecht 1971).
Willem I-III van Luxemburg
→ Willem I - III van Nederland.
