medewerking; in het bijzonder sedert de Tweede Wereldoorlog samenwerking met de bezetters in de door de (Duitse resp. Japanse) vijand bezette landen.
Nederland. Volgens het Tribunaalbesluit van sept. 1944 werd onder collaboratie verstaan: hulpverlening en steun aan de vijand; ingenomenheid met de vijand; lidmaatschap van nationaal-socialistische organisaties; het doen blijken van nationaal-socialistische gezindheid; voordeel trekken uit de door de bezetting ontstane toestand; het niet gevolg geven aan bevelen van de wettige regering (te Londen). Collaboratie vond plaats op alle gebieden van het maatschappelijk leven: door het bestuur van de → Nederlandse Unie; door ambtenaren, burgemeesters, de rechterlijke macht, hoogleraren, de politie, de spoorwegen. de pers, kunstenaars, radiomedewerkers enz. Vooral de economische collaboratie is groot geweest. Hierbij waren vooral de wapen-, mechanische, optische, machine- en elektronische industrie betrokken. Talrijk waren ook de bouwbedrijven en scheepswerven, die meewerkten aan militaire objecten.
Bij de berechting van collaborateurs na de oorlog ontstond een discussie over de vraag, waar de grens lag, m.a.w. wanneer was medewerking collaboratie en wanneer niet, waarbij een onderscheid gemaakt moest worden tussen daad en gezindheid. Bovendien gingen toen politieke en economische overwegingen een rol spelen. → Politieke delinquenten; → Zuivering.
België. In België spreekt men ten aanzien van de collaboratie in de Eerste Wereldoorlog (1914-18) van activisme. Tijdens de Tweede Wereldoorlog kwam collaboratie zowel in Wallonië als in Vlaanderen voor. Binnen de politieke collaboratie bestonden twee stromingen; enkele minderheden stuurden aan op integratie met Duitsland (→ De Vlag en agka. les Amis du Grand Reich Allemand); de meerderheid (→ Vlaamsch Nationaal Verbond, → Rex-beweging) wilde van de Duitse aanwezigheid gebruik maken om hun vooroorlogse doeleinden te verwezenlijken. Deze doeleinden waren aanvankelijk de vestiging van de Vlaamse suprematie in België, later de vestiging van een Groot-Diets Rijk (met Nederland en Frans Vlaanderen). De Rex-beweging beoogde voornamelijk de hervorming van België in fascistische zin. Ook in België was de economische collaboratie aanzienlijk.
Litt. J.J.van Bolhuis e.a. (red.), Onderdrukking en Verzet (dln. i en iv 1947-55); P.Sérant, Les vaincus de la libération (1965); W.Brockdorff. Kollaboration oder Widerstand (1968); K.Groen, Landverraders (1974); D.Verkijk, Radio Hilversum 1940- 45 (1974); L.W'ils, Flamenpolitik en aktivisme (1974).
