Speciaal-

betekenis & definitie

De puristen beschouwen de waarschijnlijk uit de jaren "30 daterende samenstellingen van speciaal- met een substantief als germanismen (D. ‘Spezial-’), die men gemakkelijk vervangen kan door het adjectief ‘speciaal’ of ‘gespecialiseerd’ + het substantief; bijv. speciaalstudie zou moeten zijn ‘speciale studies' en speciaalzaak ‘gespecialiseerde zaak of winkel’.
De woordenboeken vermelden dergelijke samenstellingen met speciaal- pas sinds de jaren ’50. Koenen en Van Dale keuren ze af. De andere woordenboeken, behalve de twee vertaalwoordenboeken Van Gelderen en Jansonius, hebben ze zelfs niet opgenomen.
Nochtans wordt een van die samenstellingen, nl. speciaalzaak, zeer vaak gebruikt, vooral in het Noorden en daar vooral in de reclametaal. In de volgende composita zou het slechts door een omschrijving met een voorzetselbepaling te vervangen zijn: bloemenspeciaalzaak (De Telegraaf, 12.10.72, p. 25); dierenspeciaalzaak (Het Parool, 13.10.72, p. 25); meubelspeciaalzaak (Algemeen Dagblad, 13.10.72, p. 16); schoenenspeciaalzaak (Het Parool, 11.10.72, p.22).
Bovendien is deze samenstelling erg produktief: naast speciaalstudie en speciaalzaak vermelden de vertaalwoordenboeken ook nog speciaalfabriek, -firma, -huis, -machine, -produkt.
Verder vindt men in de kranten reeds de volgende samenstellingen die nog door geen woordenboek gesignaleerd zijn:

‘onze speciaalaanbiedingen.' (De Telegraaf, 12.10.72, p. 29) ‘Nederlands grootste speciaalbedrijf (Het Parool, 12.10.72, p. 24)
' ...speciaaldrukkerij LIJNCO N.V.’ (Elseviers Magazine, 25.11. 72, p. 30)
‘de zelfwerkende speciaal-reiniger voor garagevloeren...’ (De Telegraaf, 14.10.72, p. 44)
".. .speciaalslagerij...' (Het Parool, 14.10.72, p. 4)
‘...grootste speciaal-ver koop...' (De Telegraaf, 13.10.72, p. 5)

Soms vindt men a.h.w. overgangsstadia naar de samenstelling:
a.de grafie in 2 woorden, met onverbogen adjectief:

‘...grootste en oudste speciaal zaak...' (Het Parool, 9.10.72, P- 10)

b.de grafie met koppelteken: 'speciaal-reiniger', ‘speciaal-verkoop' (zie boven).
Aangezien dit type zo produktief is, mag men zich de vraag stellen of, ondanks de afkeurende houding van de meeste woordenboeken, de inburgering van de samenstellingen van speciaal- met een substantief nog te stuiten is.