Alle tot nu besproken levensverrichtingen houden verband met het vrijmaken van energie ten behoeve der lichaamscellen; zij vormen samen de vegetatieve verrichtingen. De regeling dezer verrichtingen komt tot stand door middel van het vegetatieve of autonome zenuwstelsel. Ook de producten van interne secretie, de hormonen (zoals adrenaline, insuline, thyroxine enz.) spelen hierbij een belangrijke rol . De werkingen van het vegetatieve zenuwstelsel en de hormonen zijn zo nauw verbond en, dat het moeilijk is ze te scheiden.
Bij de bespreking der vegetatieve verrichtingen kwamen reeds reflexen ter sprake die een regelende invloed hebben. Deze reflexen spelen zich af in het vegetatieve zenuwstelsel. Bij het hart spraken wij van vertragende en versnellende zenuwwerkingen. Het is nu zo dat de meeste organen een dubbele vegetatieve (of sympathische) zenuwverzorging hebben, een para-sympathische en een ortho-sympathische. De para-sympathicus (hoofdzakelijk bestaande uit de beide vaguszenuwen) werkt remmend op het hart, maar aanzettend op de functies van, het spijsverteringskanaal en verwijdend op de bloedvaten. De ortho-sympathicus daarentegen versnelt de hartwerking, remt de darmfuncties en vernauwt de bloedvaten. Door deze dubbele, tegengesteld werkende zenuwverzorging kunnen de verrichtingen fijn bestuurd worden; er is nu a.h.w. een remmende en een aanzettende teugel.
De vegetatieve zenuwen hebben hun centra in het ruggemerg en de hersenstam; in de laatste liggen o.a. de voor het leven belangrijke centra voor ademhaling, hart- en bloedvatregulatie, warmteregulatie, waterhuishouding en stofwisseling.
De verrichtingen die door het vegetatieve zenuwstelsel bestuurd worden staan buiten onze wil, wij kunnen daarop dus geen opzettelijke invloed uitoefenen. Dat er echter toch wel verband bestaat tussen de hogere hersenfuncties en het vegetatieve zenuwstelsel blijkt b.v. uit het veranderen van de hartfrequentie bij emoties en uit het blozen (bloedvatverwijding in de huid).
Het vegetatieve zenuwstelsel is voor het organisme onmisbaar; zonder de voortdurende aanpassing van de verrichtingen aan de behoeften van het organisme is hoogstens een basis-bestaan op een constant niveau mogelijk, elke verheffing van het leven boven dit niveau zou uitgesloten zijn.
Elk deel van het organisme heeft na arbeid behoefte aan herstel. Men denke aan het hart, dat na elke samentrekking een korte pauze heeft. Ook bij het organisme als geheel wisselen arbeids- en rustfasen elkaar regelmatig af. De herstelfase is de slaap. Dan heeft de para-sympathicus de overhand boven de orthosympathicus, vele lichaamsfuncties zijn verlangzaamd en een algemeen herstel vindt plaats. De slaap is dus een fysiologische functie van het organisme met een positieve doelstelling. Zo goed als andere functies wordt ook de slaap bestuurd, nl. uiteen slaapcentrum in de hersenstam.
