stichting te ’s-Hertogenbosch en omgeving. Behalve de Tafel van de H.
Geest, het Groot Gasthuis, het Leprozenhuis, het Huis der Bonifanten, Het Hospitaal van St. Jacob, het Zinnelooshuis, de 9 Blokarmenfondsen, Het Vondelingshuis, het Rooms Armenweeshuis en later ook het Gereformeerd Burgerweeshuis werden in de loop der eeuwen in ’s-Hertogenbosch 37 mannen- en vrouwengasthuizen in het leven geroepen. De Tafel van de H. Geest, ook wel Godshuis van de H. Geest genoemd, was in het begin van de 13e eeuw in kerkelijk verband ontstaan en kort na 1300 gevestigd in de Hinthamerstraat tegenover de St. Janskathedraal.
Tot aan de Franse tijd was er, met uitzondering van het Geesthuis en het Groot Gasthuis, van overheidsbemoeiing weinig sprake. In 1811 besloot de prefect van het departement, waartoe ’s-Hertogenbosch behoorde, een commissie over de Godshuizen in te stellen, t.w. de Commission de Hospices voor de mannenen vrouwengasthuizen, het Groot Gasthuis, het Zinnelooshuis, het Geesthuis en de Blokken. Na de val van Napoleon werd de centralisatie niet geheel en al te niet gedaan. In 1817 kwam het wel tot een indeling in afdelingen: het Oude Mannen- en Vrouwenhuis, het Groot Ziekengasthuis, het Zinnelooshuis Reinier van Arkel en het Bedelingsfonds. Het Groot Ziekengasthuis was toen nog hoofdzakelijk een instelling voor zieke armen. In 1850 werd het college van regenten ontslagen en vervangen door een college, geheel samengesteld uit de Bossche gemeenteraad.
Nadien werden de regenten, meestal afkomstig uit de hoogste kringen van de burgerij, door de gemeenteraad benoemd. De armenzorg kwam er los van te staan. De verschillende Godshuizen hadden elk hun eigen personeel en gezamenlijk een centraal bureau. De armenzorg was een taak op zich geworden. In 1937 werden de benamingen Bedelingsfonds en burgerlijk armbestuur veranderd in Dienst voor Sociale Zaken der Godshuizen. De functie secretaris en administrateur werden in 1949 gecombineerd in de functie van economisch directeur.De door de Godshuizen behartigde geneeskundige armenverzorging bleef, ook na het ontstaan van de eerste ziekenfondsen, bestaan uit het gratis verstrekken van doktershulp aan huis, verloskundige hulp, specialistische hulp, later ook tandheelkundige hulp, medicijnen en gasthuisverpleging.
Er waren voor huisbezoek wijkdokters aangesteld. Geneesmiddelen werden verstrekt door de apotheek van het gasthuis. In 1932 kon het totaal vernieuwde complex van het Groot Ziekengasthuis aan de Nieuwstraat worden geopend. De oude ingang aan de Gasthuisstraat verviel. In de 70er jaren werd wederom een nieuwbouw, grenzend aan het oude ziekenhuis in gebruik genomen.
Tot de gestichten die deel uitmaakten van de Godshuizen behoorden ook het St. Agnesgesticht voor meisjes, het St. Annagesticht voor oude vrouwen, in 1908 voortgekomen uit het Arme Vrouwen- en Meisjesgesticht; het Oude Mannen- en Vrouwenhuis, het St. Jozefgesticht voor arme mannen en jongens, opgericht in 1855. In 1944 werden de bejaarde mannen overgebracht naar het Hof van Zevenbergen, dat eveneens onder de Godshuizen ressorteerde. Verder behoren ertoe Reinier van Arkel voor geneeskundige behandeling en verpleging van psychisch gestoorden, en Huize Voorburg te Vught voor geneeskundige behandeling en verpleging van psychisch gestoorden.
Thans behoren de in 1817 afdelingen, plus het in 1885 gestichte psychiatrisch ziekenhuis Voorburg te Vught, tot de vijf stichtingen, waaruit de Godshuizen bestaan:
1. de Stichting Antoniegaarde,
2. de Stichting Groot Ziekengasthuis
3. de Stichting Psychiatrisch Ziekenhuis Reinier van Arkel.
4. de Stichting Maatschappelijk Welzijn.
5. de Stichting Psychiatrisch Ziekenhuis Voorburg.
Al deze stichtingen ressorteren onder hetzelfde bestuur van de Godshuizen.
Er zijn thans 16 instellingen, die vallen onder de hierboven genoemde vijf stichtingen van de Godshuizen.
Stichting Antoniegaarde Hiertoe behoren:
het bejaardencentrum St. Antoniegaarde te ’s-Hertogenbosch, bestaande uit een verzorgingstehuis met aanleunwoningen: het bejaardencentrum Zuiderschans te 's-Hertogenbosch, bestaande uit een verzorgingstehuis met aanleunwoningen; het verpleeghuis en reactiveringscentrum Oosterhof te ’s-Hertogenbosch, voor somatisch verplegingbehoevenden. Aan dit verpleeghuis is een afdeling voor dagbehandeling verbonden. Stichting Groot Ziekengasthuis Tot deze stichting behoort het algemeen ziekenhuis, genaamd Groot Ziekengasthuis, Nieuwstraat 34 te ’s-Hertogenbosch. Het fungeert voor de regio als centrumziekenhuis.
Stichting Psychiatrisch Ziekenhuis Reinier van Arkel Onder deze stichting resorteren:
het psychiatrisch ziekenhuis Reinier van Arkel te ’s-Hertogenbosch.
Aan dit ziekenhuis zijn verbonden:
- een polikliniek voor volwassenen psychiatrie;
- een polikliniek voor kinder- en jeugdpsychiatrie;
- een polikliniek voor gerontopsychiatrie;
- een dagkliniek;
- het hostel Hinthamerstraat.
Huize Angela, psychiatrisch verpleeghuis te Eindhoven.
Huize Gertrudis, psychiatrisch verpleeghuis te Haarsteeg.
Stichting Maatschappelijk Welzijn Hiervan maken deel uit:
Jeugdcentrum „De Vliert” te ’s-Hertogenbosch, orthopedagogisch centrum voor residentiële hulpverlening aan jeugdigen; het bejaardentehuis Huize St. Joris te ’s-Hertogenbosch; de Centrale Linnendienst van Godshuizen te Vught.
Stichting Psychiatrisch Ziekenhuis Voorburg Deze stichting omvat:
het psychiatrisch ziekenhuis Voorburg te Vught, met daaraan verbonden: het geriatrisch instituut Boswijk;
Herlaarhof, psychiatrische kliniek voor kinderen en jeugdigen met gedrags- en ontwikkelingsproblemen te Vught;
Huize Achterbos, sluisinternaat te Moergestel;
Mariaoord, opleidingscentrum voor verpleegkundig en verzorgend personeel te Vught; Instituut voor Multidisciplinaire Psychotherapie (IMP) te Vught.
Centraal bureau Godshuizen Ten dienste van het bestuur en voor de ondersteuning van de instellingen op administratief en technisch gebied is er het Centraal Bureau Godshuizen te ’s-Hertogenbosch.
De gezamenlijke instellingen tellen meer dan 3000 werknemers.
Bron: dr. Th. Wouters, Van bedeling naar verheffing, van verheffing naar begeleiding, 2 dln, 1968. Archief Godshuizen.