Over het lagere S. in Frl. in de M.E. is zo goed als niets bekend en ook de 16de en 17de eeuw geven maar weinig. Pas uit de 18de en vooral de 19de eeuw zijn er meer gegevens.
Na de Franse tijd hebben Joh. H.
Nieuwold, H. W.
C. A.
Visser en H. Nieubuur Ferf achtereenvolgens als schoolopziener grote invloed gehad op de hervorming, ja, de schepping van het volksonderwijs in Frl.
Evenals zijn tijdgenoot Pestalozzi kwam Nieuwold tot bevordering van landbouw en onderwijs door de nood der plattelandsbevolking.Na 1800 liep de geschiedenis van het onderwijs in Frl. evenwijdig met die inheel Nederland. Het Fr. Réveil bereidde het bijz. onderwijs voor. J. J. A.
Ploos v. Amstel voelde zich pas op dreef als hij drie of vier malen per week daarover kon spreken. J. W. Félix was oprichter van een eerste vereniging voor christelijke belangen te Heeg. De floreen-kwestie gaf in Frl. een bijzonder fel aspect aan de schoolstrijd.
Ook de kost- en dagschool voor meisjes te Spannum (1871) was een vorm van bijz. onderwijs. Voor de opleiding van onderwijzers hebben in Frl. de Rijksnormaallessen veel gedaan. In 1859 werd er een opleiding van kwekelingen verbonden aan de burgerschool te Sneek en aan de tussenschool te Franeker. In 1878 waren er in Frl. 10 normaallessen, die honderden jongens en meisjes de kans hebben gegeven tegaanstuderen (ca. 190028). In 1923 zijn bijna alle normaallessen opgeheven. Slechts enkele dagnormaallessen werden kweekscholen; die van Lwd. in 1924.
Na de pacificatie van 1920 door de Wet-De Visser was nog niet alles pais en vree. Op vele dorpen leefden 'links’ en ‘rechts’, oftewel ‘grou’ en ‘fyn’ met elk hun eigen school langs elkaar heen, allengs gewend aan elkaars negering. Tot na W.O. n een verandering in de herv. kerk zich ook op schoolgebied manifesteerde. Hardegarijp werd een teken! De jongste kerkelijke splitsing heeft zich ook in Frl. voelbaar gemaakt, doordat leden van de geref. kerken (art. 31) afzonderlijke scholen stichtten, zie Hogeschool, Latijnse scholen.
Zie: Foeke Sjoerds, Alg. Beschrijving van Oud- en Nieuw-Frl. u (1767), 526-549; J. Krull, Kost- en dagschool te Spannum (1876); P. Oosterlee, Gesch. van het chr. onderwijs (Haarlem 1929) ; K. Harts, De Leeuw, normaal- en kweekschool 1859-1934 (Leeuw. Nieuwsbl. 1934); F. ten Kate, Gesch. van de Rijksnormaallessen te Franeker (1936); Wumkes, Réveil; Earebondel Wumkes (1950), 150-172; Repert., 340-341, 351.
