De indeling in maatschappelijke en individuele zorg en in overheids- en particuliere bemoeiingen moet in het oog worden gehouden.
a. De maatschappelijke G. wordt behartigd door dê overheid, particuliere instanties en het opbouworgaan. Bijna alle gemeenten (35) hebben gemeenteartsen; dezen hebben naast hun curatieve taak een maatschappelijke. Twee gemeenten (Dantumadeel en Lwd.) hebben diensten met medische vol-ambtenaren (directeuren). De gemeenten zorgen voor bijv. het geneeskundig schooltoezicht door intergem. diensten (11), met schoolartsen (12), die de leerlingen regelmatig onderzoeken, toezicht houden op de hygiëne van de schoolgebouwen en hygiënische voorschriften geven, de bestrijding van besmettelijke ziekten, sanitaire voorzieningen e.a., terwijl de gem. autoriteiten althans in beginsel toezicht houden op de organen van het particuliere initiatief en subsidies verlenen. De prov. overheid beïnvloedt de G. vooral door middel van subsidies, waardoor het stellen van voorwaarden en dus toezicht mogelijk is.
Het Rijk oefent staatstoezicht uit door de inspecties van de Volksgezondheid. Deze zien toe op naleving van wetten, verordeningen en subsidievoorwaarden, bestuderen de toestand der volksgezondheid en stimuleren maatregelen ter verbetering. Frl. kent de farmaceutische, geneeskundige en veterinaire inspectie, de inspectie van volkshuisvesting en bouwnijverheid en die van de geestelijke volksgezondheid (de laatste mede voor Groningen, Drente, Overijsel, de
N.O.-polder en Gelderland). Van de particuliere in-
stanties noemen, we het Groene Kruis, een vereniging die naast de curatieve steeds meer de preventieve gezondheidszorg is gaan behartigen. Een zelfde doelstelling hebben de veel kleinere verenigingen, het Wit-Gele Kruis en het Oranje-Groene Kruis. Deze hebben alsnog een veel beperkter werkterrein. Andere kruisverenigingen hebben een speciaal werkterrein: het Rode Kruis (behalve een oorlogstaak een vredestaak: hulp bij rampen, bloedtransfusiedienst, moedermelkdienst, welfare); het Oranje Kruis (reddingwezen, eerste hulp bij ongelukken); het Paarse Kruis (heilgymnastiek, massage, fysiotechniek).
In Frl. werken verder: De Kon. Ned. Ver. Eerste Hulp bij Ongelukken; het Centraal Gen. voor Kinderherstellings- en Vacantiekolonies; de Centrale commissie voor uitzending van kinderen naar buiten ‘Kinabu’; de Ver. tot bevordering van de belangen van slechthorenden; de Fr. Blindenkring; de Stichting Revalidatie Frl.; de
A. V.O. (sociale zorg voor minder validen); de Leeuwarder Werkgemeenschap (minder valide arbeidskrachten). Op het zo belangrijke terrein van de geestelijke Volksgezondheid werken: het Instituut voor de geestelijke G. met een medisch-opvoedkundig bureau, een psychotechnisch laboratorium en een nazorgdienst voor leerlingen van
B. L.O.-scholen; de Chr. Stichting voor school- en beroepskeuze; het Kath. paedagogische beroepskeuzebureau, dat sociale gevallen voor volwassenen en kinderen behartigt; de Ver. tot instandhouding van een consultatiebureau voor alcoholisme, zie Beroepskeuze.
In de Stichting Frl. voor Maatschappelijk Werk, opgericht als opbouworgaan voor Frl., zijn particuliere organisaties vertegenwoordigd; de Commissaris der Koningin is voorzitter en enige overheidspersonen werken mee als adviserende bestuursleden. Op hygiënisch gebied heeft de stichting werkgroepen voor G., bejaardenzorg en het alcoholvraagstuk.
b. De individuele G. is in de eerste plaats in handen van medische werkers (huisartsen, specialisten, tandartsen, vroedvrouwen, verpleegsters en kraamverzorgsters).
Dan zijn er de inrichtingen waarin zieken worden opgenomen: de ziekenhuizen te Lwd. (3), Harlingen (2), Sneek, Heerenveen, Drachten en Dokkum; het sanatorium Beatrix-oord voor tuberculosepatiënten te Appelscha; de tuberculose-nazorgkolonie Violetta te Terband; het Parkherstellingsoord voor tuberculosepatiënten met openluchtschool te Lwd.; de Corneliastichting te Beetsterzwaag voor zieke en zwakke kinderen; het herstellingsoord Wilhelminaoord te Sint-Nicolaasga.
Verder staan met de verzorging van ziekten in verband: de koloniehuizen voor verzorging van Het Zwakke Kind, te Rijs; het r.k. Mooi Gaasterland en de twee koloniehuizen op Schiermonnikoog (het r.k. St.-Egbert en het rechtzinnige Elim); verder het Prov. Instituut voor de Volksgezondheid te Lwd. met een bacteriologische en een pathologischanatomische afdeling. w., B.
