Fase in de zeildoekfabricage. waarbij de gesponnen hennepvezels werden gekookt in loog. Door droging in de buitenlucht werd het van oorsprong grauwe hennepgaren nagenoeg wit.
Door het koken (of: zieden) werd de duurdere soort Hollands zeildoek verkregen. Zie: *Zeildoekweverij, zie ook: *Economische geschiedenis 2.5.2. Garenspinnerij. Fase in de zeildoekvervaardiging, waarbij de gekookte hennepvezels tot garen werden gesponnen. Zie: *Zeildoekweverij. De spinnerij geschiedde tot ver in de 19e eeuw in huisnijverheid.
De *rolreders maakten ook gebruik van de vele spinhuizen die overal in het land in het kader van de armenzorg en bestraffing van kleine delicten waren ingericht. Het met de hand spinnen Een van de gashouders te Zaandam. Het vlekje op de ladder is een mens; het laat zien hoe groot de houders waren.Over de gasreizen van Zaandamse raadsleden verscheen in 1921 een schotschrift (auteur was de journalist P G. Kuyk), een brochure onder de titel ‘Zes man in den Trein’. Het was een grotendeels gefantaseerd en uiterst sarcastisch verslag van zo’n snoepreis. Hier slechts één van de uit journalistieke duim gezogen avonturen: in Berlijn belandden de Zaanse volksvertegenwoordigers in de cel. Zij hadden in een café zo luid en dikwijls ‘Bols’ en ‘whisky’ geroepen dat men veronderstelde met ‘bolsjewiki' van doen te hebben.
Gashouder te Zaandam.
werd in de tweede helft van de 19e eeuw gaandeweg verdrongen door de machinale spinnerijen, die te Krommenie in de zeildoekweverijen werden opgenomen. Garenziederij. Zie: *Garenkokerij. Gasbedrijf Zaanstreek-Waterland (GZW). Gemeenschappelijke regeling sedert 1952, in welk jaar de gasproduktie en -distributiebedrijven van Zaandam, Wormerveer en Krommenie een fusie aangingen met twee gasbedrijven uit Waterland. De geschiedenis van de gasvoorziening in de Zaanstreek is veel ouder, zie daarvoor: “Gasfabrieken en “Straatverlichting. Na overname door het GZW van het Gemeentelijk Elektriciteits Bedrijf te Zaandam, in 1988, ontstond als opvolger het Energiebedrijf Zaanstreek-Waterland (EZW), zie bij: “Elektriciteit.
Bij de fusie tot het GZW was de situatie in de Zaanstreek als volgt: de gasfabriek te Zaandam leverde aan de eigen gemeente en aan Koog, Westzaan en Oostzaan; het Gemeentelijk Gasdistributiebedrijf Wormerveer voorzag naast de eigen gemeente Zaandijk, Oosten West-Knollendam, Wormer en Jisp; het Gemeentelijk Gasbedrijf Krommenie leverde alleen in de eigen gemeente.
Reeds voor de Tweede Wereldoorlog werd een deel van het gas voor de Zaanstreek geleverd door de Hoogovens; cokes-gas was een restprodukt van de staalfabriek. De eerste samenwerking tussen de Zaanse en Waterlandse gasbedrijven ontstond om een sterkere onderhandelingspositie ten opzichte van Hoogovens te verkrijgen. Dit resulteerde uiteindelijk in de Gemeenschappelijke regeling van 1952. Nadien sloten verscheidene Waterlandse gemeenten, die ook eigen gasfabrieken in bedrijf hadden, zich bij het GZW aan. totdat tenslotte Zaanstreek en Waterland geheel door dit ene bedrijf van gas werden voorzien.
De eigen gasproduktie en de levering van gas door Hoogovens werden beëindigd met de komst van het aardgas. Enig leverancier werd nu de nv Nederlandse Gasunie. Aan het eind van de jaren '60 begon de ombouw-operatie en werden alle in gebruik zijnde gastoestellen geschikt gemaakt voor verbranding van aardgas. Het GZW (en thans dus: EZW) is sedertdien uitsluitend distributiebedrijf en richt zich mede als onafhankelijkeorganisatie op advies- en servicetaken.
J. A .S. de ReusUng. H.J. Ortmans Groei van het aantal afnemers en de afzet van het GZW
jaar afnemers afzet in m3
1952 29.000 11.821.246
1962 38.123 35.882.769
1972 61.100 246,048.170
1982 84.867 316.154.642
1987 92.107 340.000.000
1988 93.690 303.243.000
Gascommissie. Raadscommissie van Zaandam, die tussen 1913 en 1921 onder leiding van wethouder J.E. W. “Duys geruchtmakende reizen door Europa maakte.
De eigenlijke naam van de door de SDAP gedomineerde Gascommissie was ‘Commissie voor de Bedrijven'. Zij moest onderzoeken welk soort gasfabriek het meest geschikt was voor Zaandam. In 1916 werd een fabriek aangeschaft, die evenwel niet goed functioneerde. Nieuwe reizen (die lang duurden en hoge kosten met zich meebrachten) van commissieleden volgden. Dit alles was koren op de molen van de niet-socialistische partijen en de burgerlijke pers. De kritiek die zij spuiden werd door wethouder Duijs nooit met argumenten weerlegd, de verdenking van ‘snoepreisjes' bleef daardoor altijd bestaan.
Gasfabrieken. Bedrijven die gas uit steenkool wonnen, bestemd voor de openbare gasvoorziening Vanaf 1859 waren in de Zaanstreek gasfabrieken in bedrijf, over het algemeen door particulieren begonnen en later door de gemeenten overgenomen. Gas werd aanvankelijk vooral voor “Straatverlichting gebruikt. In 1952 gingen de Zaanse bedrijven op in het “Gasbedrijf Zaanstreek-Waterland (zie aldaar), terwijl met de komst van het aardgas de gasfabrieken verleden tijd werden. In dit artikel worden, na een korte algemene inleiding, de gasfabrieken van respectievelijk Zaandam, Koog, Krommenie, Wormerveer, Wormer en Oostzaan behandeld. Algemeen In 1783 ontdekte de Leuvense hoogleraar J.P.
Minckelers dat uit steenkool gas kan worden gewonnen. Daarna gingen de ontwikkelingen snel. In 1818 werd Brussel de eerste stad op het Europese Continent waar een gasfabriek voor straatverlichting in bedrijf kwam. In 1826 werd in Amsterdam de nv Amsterdamsche Pijp-Gas Compagnie (APGC) opgericht, die gas uit (dure) raapolie won. Omstreeks 1840 begon de APGC met experimenten met een ondergronds gasnet naar bedrijven en straatlantaarns. Deze verliepen zeer succesvol; omstreeks 1849 werd de gehele binnenstad door gaslantaarns verlicht.
Het dure raapoliegas werd vervangen door een mengsel van kolengas en watergas. Omstreeks 1900 kwam ook het cokes-gas, als restprodukt van de Hoogovens; vanaf 1921 was dit gas een van de gedistribueerde gassoorten. Na de Tweede Wereldoorlog begon men gas uit aardolie te fabriceren, kort daarna werden de gasvondsten in Groningen gedaan en volgde de omschakeling naar aardgas; de gasfabrieken verdwenen toen successievelijk. Overigens waren de gemeentelijke gasbedrijven in de Zaanstreek toen al opgegaan in het Gasbedrijf Zaanstreek-Waterland.
Zaandam In juli 1859 werd in de gemeente Zaandam voor het eerst gesproken over de mogelijkheid een gasnet in de stad aan te leggen. Ondanks oppositie werd in augustus daaropvolgend ‘gaz-fabrikant’ W H. de Heus te Utrecht als aannemer van de gasverlichting aangesteld. Nadat de koning concessie had verleend begon De Heus met de bouw van een gasfabriek aan de Westzijde. De animo om zich op het gasnet aan te laten sluiten was echter zeer gering. Geen enkele fabriek en slechts enkele particulieren wensten van de voorziening gebruik te maken. Daarom wilde de gemeente in 1879 de aflopende concessie van De Heus niet ovememen.
In het daarop volgende decennium ging het gaandeweg beter en moest De Heus zijn fabriek uitbreiden; in 1890 nam Zaandam dan ook de concessie over. Aan de fabriek bleek evenwel zo veel achterstallig onderhoud te moeten worden gepleegd, dat het economisch aantrekkelijker was een geheel nieuwe fabriek te laten bouwen. Ook nadien nam het aantal aangeslotenen gestaag toe. Toen Koog, welk dorp sinds 1861 op het Zaandamse net was aangesloten, in 1909 besloot een eigen gasfabriek te bouwen, was dit zelfs nauwelijks in de Zaandamse exploitatie-cijfers merkbaar. Het Koogse avontuur werd overigens geen succes en in 1919 werd deze gemeente weer op het Zaandamse net aangesloten .Vijfjaar eerder was Westzaan al op het net van Zaandam aangesloten en in 1931 volgde ook Oostzaan. Het gasbedrijf bezat aan de Westzijde toen inmiddels een groot terrein, met verschillende gebouwen en gashouders.
In 1942 vormde het bedrijf een eenvoudig doelwit voor Britse jagers en werden twee gashouders in brand geschoten. In de hongerwinter kwam de gasfabriek volledig stil te liggen. De produktie werd hervat na de Tweede Wereldoorlog en werd ook voortgezet na de Gemeenschappe246
