De grondwetswijziging van 1848 maakte een einde aan de benoeming van de leden van de Tweede Kamer door de Provinciale Staten. Voortaan werd de Tweede Kamer rechtstreeks, districtsgewijs verkozen op basis van een beperkt censuskiesrecht.
Elk Kamerlid diende een bepaald aantal kiezers te vertegenwoordigen. Dit had tot gevolg dat het totale aantal Kamerleden niet vast lag en dat regelmatig de grenzen van de kiesdistricten (die soms de provinciegrens overschreden) werden aangepast. Bij de grondwetsherziening van 1887 werd het aantal Tweede-Kamerleden op honderd gesteld, die alle om de vier jaar zouden aftreden. De provincie Groningen telde vijf kiesdistricten: Groningen, Winschoten, Veendam, Appingedam en Zuidhorn. In 1897 kwam daar het district Hogezand bij, dat tot dan toe bij het ‘dubbele’ district Groningen had behoord. Verder werd in 1887 (en in 1897) het kiesrecht verruimd.In 1917 vond opnieuw een grondwetswijziging plaats. Hierbij werd het districtenstelsel ingeruild voor het systeem van evenredige vertegenwoordiging en het algemeen kiesrecht voor mannen (vanaf 1922 ook voor vrouwen) ingevoerd. De tabellen geven de stempercentages voor de verschillende partijen in Groningen weer bij de Tweede-Kamerverkiezingen van 1918 tot 1998.
De cijfers zijn ontleend aan H. Daalder, K.L.L.M. Dittrich en J.G. Gosman, ‘Verkiezingsuitslagen’ in: H. Daalder e.a.(red.), Compendium voor politiek en samenleving in Nederland (Alphen a.d. Rijn 1998) A1300, 32 en 43. [Voerman]
Tabel 1, Tweede-Kamerverkiezingen in Nederland en in de provincie Groningen (in %) 1918-1937
Partijen 1918 1922 1925 1929 1933 1937
ARP 13,4 21,2 13,7 21,7 12,2 21,6 11,6 20,9 13,4 23,4 16,4 23,1
CHU 6,5 6,3 10,9 9,7 9,9 9,7 10,5 10,2 9,1 9,3 7,5 6,7
RKSP1 30,0 5,0 29,9 5,2 28,6 6,0 29,6 4,9 27,9 4,8 28,8 5,3
SGP 0,4 - 0,9 0,1 2,0 0,2 2,3 0,2 2,5 0,2 1,9 0,1
CDU 0,4 0,4 1,0 1,5 2,1 8,9
VB 13,12 11,02 9,3 9,0 8,7 8,3 7,4 8,0 7,0 6,5 3,9 3,9
VDB 5,3 154 4.6 94 6,1 11,6 6,2 114 5.1 11,0 5.9 112
PB 0,7 0,,6 1,6 4,9 2,0 4,7 1,0 2,4 1,3 - 0,2 -
NSB 4,2 5,2
SDAP 22,0 34,6 19,4 28,9 22,9 32,6 23,8 34,7 21,5 28,5 21,9 27,6
CPN 2,3 2,1 1,8 3,5 1,2 2,6 2,03 2,83 3,2 5,5 3,4 5,4
Overige 6,2 3,8 8,0 7,6 6,4 2,7 5,2 4,1 8,0 9,4 3,8 2,6
Totaal 999 100,0 100,1 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,0 100,1 100,0 100,0
1 Vanaf 1926 officieel RKSP
2 Totaal van Liberale Unie, Bond van Vrije Liberalen en Economische Bond
3 Totaal van de twee deelnemende communistische partijen
Tabel 2a, Tweede-Kamerverkiezingen in Nederland en in de provincie Groningen (in %) 1946-1971
1946 1948 1952 1956 1959 1963 1967 1971
ARP 12,9 22,5 13,2 22,9 11,3 18,3 9,9 17,3 9,4 16,8 8,7 16,2 9,9 16,7 8,6 15,4
CHU 7,8 9,3 9,2 11,4 8,9 10,2 8,4 9,0 8,1 9,3 8,6 10,2 8,1 9,7 6,3 6,7
KVP 30,8 5.5 3LO 5.6 28,7 5-2 31.7 5.9 31,6 5.8 3L9 6.5 26,5 5.5 21,8 4.'
CDA
SGP 2,1 0,1 2,4 0,2 2,4 0,2 2,3 0,2 2,2 0,2 2,3 0,4 2,0 0,2 2,3 0,3
GPV 0,7 3,4 0,6 3,3 0,7 3,5 0,7 3,7 0,9 3,8 1,6 5,2
RPF
VVD1 6,4 11,2 7,9 12,0 8,8 12,7 8,8 12,9 12,2 16,0 10,3 13,1 10,7 12,0 10,3 10,8
D66 4,5 2,7 6,8 4,1
BP 0,7 0,5 2,1 2,2 4,8 4,6 1,1 0,8
CD2
PvdA 28,3 35,5 25,6 33,3 29,0 38,1 32,7 42,3 30,4 40,7 28,0 38,1 23,6 33,2 24,6 31,8
CPN 10,6 14,6 7,7 11,3 6,2 9,0 4,7 7,0 2,4 4,8 2,8 5,0 3,6 6,4 3,9 11,0
PSP 1,8 1,7 3,0 3,6 2,9 3,5 1,4 1,5
PPR 1,8 1,3
GL
SP
Overige 1,0 1,3 2,9 3,3 4,1 2,9 0,8 1,9 0,6 0,7 1,6 1,0 2,6 1,7 9,3 7,0
totaal 99.9 100,0 99,9 100,0 100,1 100,0 99,9 100,0 100,1 100,0 100,0 100,0 100,1 100,0 99,8 100,1
Tabel 2a, Tweede-Kamerverkiezingen in Nederland en in de provincie Groningen (in %) 1972-1999
1972 1977 1981 1982 1986 1989 1994 1998
ARP 8,8 15,1
CHU 4,8 5,4
KVP 17,7 3,5
CDA 31,9 24,3 30,8 21,4 29,4 20,9 34,6 23,0 35,3 23,0 22,2 27,3 18,4 16,0
SGP 2,2 0,3 2,1 0,3 2,0 0,2 1,9 0,2 2,7 0,2 1,9 0,2 1,7 0,2 1,8 0,2
GPV 1,8 3.2 1,0 4,0 3,7 0,8 3,8 1,0 3,9 1,2 4,2 2,3 4,5 2,3 4,5
RPF 1,2 1,7 1,5 1,8 0,9 1,1 1,0 1,1 1,8 2,8 2,0 1,9
VVD1 14,4 11,9 17,9 14,4 17,3 13.4 23,1 16,9 17,4 13,5 14,6 11,6 20,0 14,2 24,7 16,4
D66 4,2 3,1 5,4 4,4 11,1 8,8 4,3 3,4 6,1 5,4 7,9 7,0 15,5 14,1 9,0 8,6
BP 1,9 1,5 0,8 0,7
CD2 0,1 0,1 0,8 0,1 0,4 0,1 0,9 0,3 2,5 2,3 0,6 0,4
PvdA 27,3 34,9 33,8 42,4 28,3 39,3 30,4 42,2 33,3 46,9 31,9 45,4 24,0 34,9 29,0 37,2
CPN 4,7 9,3 1,7 4,3 2,1 4,1 1,8 4,2 0,6 2,5
PSP 1,5 1,6 0,9 1,3 2,1 2,6 2,3 2,3 1,2 1,5
PPR 4,8 3,5 1,7 1,9 2,0 2,2 1,7 2,7 1,3 1,6
GL 4,1 5,4 3,5 4,5 7,3 8,1
SP 0,5 0,5 0,4 0,5 0,4 0,4 1,3 1,7 3,5 4,3
Overige 6,0 4,7 2,6 2,0 2,3 2,5 1,6 1,9 1,1 0,8 0,9 1,0 6,3 3,5 2,4 2,4
totaal 100,1 100,0 99,8 100,0 100,1 100,0 100,1 99,9 100,0 100,0 100,1 100,0 100,1 100,0 100,0 99,9
1 Voor 1946: Partij van de Vrijheid
2 Voor de jaren 1981-1986: Centrumpartij
Verklaring van gebruikte partijafkortingen van de tabellen
ARP - Anti-Revolutionaire Partij
BP - Boerenpartij
BVL - Bond van Vrije Liberalen
CD - Centrum Democraten
CDA - Christen-Democratisch Appèl
CDU - Christelijk-Democratische Unie
CHU - Christelijk-Historische Unie
CPN - Communistische Partij (in) Nederland
D66 - Democraten ‘66
DP - Democratische Partij
GL - Groen Links
GPV - Gereformeerd Politiek Verbond
KVP - Katholieke Volkspartij
LU - Liberale Unie
NSB - Nationaal-Socialistische Beweging
PB - Plattelandersbond
PPR - Politieke Partij Radikalen
PSP - Pacifistisch-Socialistische Partij
PvdA - Partij van de Arbeid
PvdV - Partij van de Vrijheid
ReV - Recht en Vrijheid
RKSP - Rooms-Katholieke Staatspartij
RKVP - Rooms-Katholieke Volkspartij
RPF - Reformatorisch Politieke Federatie
SDAP - Sociaal-Democratische Arbeiderspartij
SGP - Staatkundig-Gereformeerde Partij
SP - Socialistische Partij
VB - Vrijheidsbond
VDB - Vrijzinnig-Democratische Bond
VVD - Volkspartij voor Vrijheid en Democratie
Lit.: C.B. Wels, ‘Stemmen en kiezen 1795-1922’, TVG 92 (1979), nr. 3, 313-332; M. Schroor, ‘Van “couleur régionale” naar “couleur politique”. De parlementaire kaart van Noord-Nederland 1850-1917' in: J.N.H. Elerie, M.A.W. Gerding en A.C. van Oorschot (red.), Noorderlicht.
Berichten uit het verleden van Noord-Nederland (Groningen 1988) 181-223; I J- Huizinga, ‘De stem van het Noorden in Den Haag, 1849-1918’ in: K. van Berkel, H. Boels en W.R.H. Koops, Nederland en het Noorden. Opstellen aangeboden aan prof.dr. M.G. Buist (Assen en Maastricht 1991) 135-151.
