Zucht tot afzondering, afscheiding, is de ontaarding van separatie of scheiding. Separatie kan goed en noodzakelijk zijn, 2 Cor. 6 : 17: „Daarom gaat uit het midden van hen, en scheidt u af, zegt de Heere”, enz.; en art. 28 der geloofsbelijdenis: „zoo is het ambt aller geloovigen volgens het Woord Gods, zich af te scheiden van degenen, die niet van de kerk zijn en zich te voegen tot deze vergadering” enz. (Zie Separatie en Doleantie van Dr A.
Kuyper.) Separatisme daarentegen is de ontaarde en overdreven scheidingszucht, welke om allerlei nietigheden zich van de kerk afzondert. Op zichzelf drukt Separatisme alleen die scheidingszucht als zoodanig uit zonder zich over het doel of gevolg uit te spreken.
Een separatist kan geheel op zichzelf blijven staan, omdat hij het alleen weet en het met niemand vinden kan. Dit komt echter zelden voor.
Het volstrekte individualisme heeft niet veel aanhangers. Meestal zoeken de separatisten elkaar op, vormen groepjes van gezelschappen, oefeningen, conventikels, (zie Wilhelmus Schortinghuis door J.
C. Kromsigt, blzz. 112—140) of sluiten zich bij een andere kerk of secte aan.Wij vinden dat separatisme reeds bij het Novatianisme in de 3e en bij het Donatisme in de 4e eeuw, die door een uiterst rigoristische opvatting der tucht gedreven, zich van de kerk separeerden, omdat deze ook onbekeerden en doode leden in haar midden duldt. Zij wilden een kerk van enkel reinen en bekeerden. Alle onbekeerde en doode leden moesten onverbiddelijk afgesneden worden. Wij vinden hetzelfde in het separatisme van Jean de Labadie in de 17e eeuw, die, oorspronkelijk Waalsch predikant te Middelburg, met zijn kerkeraad werd afgezet en een eigen kerkje vormde. De ware kerk ontstaat eerst dan, als alle heiligen en reinen zich van de verschillende kerken, waartoe zij behooren, separeeren, en voorts al die separatisten met elkander een, geheel van de wereld afgezonderde, kerk van gesepareerden vormen. En eindelijk vinden wij diezelfde separatie-zucht in verschillende secten van den lateren tijd, b.v. in het Independentisme en het Kwakerisme die een kerk van individueele geloovigen en van verlichte heiligen bedoelen; evenzoo bij hetMethodisme, Darbisme enz.
De wortel waaruit het separatisme opkomt is hetzelfde religieuze individualisme, gesteund door een onkerkelijk, perfectionistisch streven, waaruit het sectewezen opbloeit. (Zie art. Secte; Om ’t eeuwig welbehagen door Dr K. Dijk, blz. 494 v.v..)
