Een heilzaam, rijk kerkelijk leven hebben de Gereformeerde kerken in haar bloeitijd hier te lande gekend; een kerkelijk leven, opgeschoten uit het Gereformeerde beginsel. Later, met het verdonkeren van de Gereformeerde waarheid, verflauwde dat kerkelijk leven.
En bij het begin der negentiende eeuw was het geheel verdord. In zijn geschrift: De onkerkelijke Richting, die zich bij vele geloovigen openbaart, schreef J.
A. Wormser over het gevaar van het Reveil voor het Christendom, indien die beweging niet in kerkelijk spoor werd geleid: „De glans der tegenwoordige opgewektheid, zoo zij bij haar Christelijke richting niet tevens een kerkelijk karakter aanneemt, is niet in staat voor mij de donkerheid te bedekken voor de toekomst, die kerk en Christendom beiden in ons vaderland, ook door haar, te gemoet gaan”.
En Groen van Prinsterer, dit geschrift van Wormser in 1864 met een voorrede inleidende, merkte daarbij op: „Ook door haar. Wellicht is die voorstelling, meer nog en spoediger dan Wormser toen mogelijk geacht zou hebben, vervuld”.
Professor Fabius, in zijn studie Kerkelijk Leven (1918) toont dan ook aan, hoe het onkerkelijk leven bevorderd is door het Genootschap van 1816, het Reveil, de Ethischen en de Bijbelgenootschappen. Door de kerkelijke bewegingen van Afscheiding en Doleantie is het kerkelijk leven ten onzent aanvankelijk weer opgebloeid.
Thans echter heeft het ook onder de Gereformeerden, alweer ernstig behoefte aan versterking. Over het kerkelijk leven in Nederland in onzen tijd schreef Prof.
Dr L.
Knappert twee deeltjes in Pro Ministerio.
Daarin worden achtereenvolgens besproken: De Roomsch-Catholieke Kerk, de oud-Catholieken, Nederlandsch Israëlietisch Kerkgenootschap, Portugeesch Israëlietisch Kerkgenootschap, de Nederlandsche Hervormde Kerk, de Gereformeerde Kerken in Nederland, de Christelijk Gereformeerde Kerk, de Remonstrantsch-Gereformeerde Broederschap, Doopsgezinde gemeenten, de Luthersche Kerk, de Vrije gemeente, Evangelische Broedergemeenten, Duitsche, Engelsche en Skandinavische gemeenten, de Vergadering der geloovigen, Unie van gemeenten van gedoopte Christenen, Apostolische gemeenten, Zendingsgemeente te Ermelo, Bond van vrije Evangelische gemeenten en de Zendingsgemeente te Doetinchem. Over verzwakking en middelen tot versterking van het kerkelijk besef schreef Ds S.
G. de Graaf in de brochurenreeks Ons Arsenaal, serie V, nrs 3 en 4.
