zijn de niet-commerciële organisaties ter behartiging der gemeenschappelijke belangen van de coöp. zuivelfabrieken. Zij streven dit doel na door samenwerking en wederkerige voorlichting, het bevorderen van een goede naam der zuivelproducten, het houden van keuringen, enz.
In totaal zijn er in Ned. 8 z., nl. de Drentse Z., de Friese Z., de Gelders-Overijselse Z., de Groninger Z., de N.Brab. Z., de N.Holl. Z., de Z.Holl. Z. en de Z.Ned. Z. In totaal waren op 1 Jan. 1956 376 zuivelfabrieken lid van een z. Deze z. werken vrijwillig samen in de F.N.Z.
In België bestaan 2 zuivelbonden: het Alg. Verbond der Coöperatieve Zuivelfabrieken (A.V.C.Z.), dat werkt binnen de Belgische Boerenbond en waarbij 77 Coöp. Zuivelfabrieken aangesloten zijn die 42 % verwerken van de melk, die aan de zuivelindustrie wordt geleverd en de Nationale Vereniging der Belgische melkerijen waarbij vele particuliere melkerijen en enkele coöp. zuivelfabrieken aangesloten zijn.