Friesland kent een dertigtal beurzen en lenen bedoeld om „minvermogende begaafde jongelingen” de gelegenheid te geven een opleiding te volgen. Sommige van die lenen dateren uit de voor-Reformatorische tijd.
Bijna alle zijn tot stand gekomen bij testamentaire beschikking. De organisatie van deze beurzen en lenen is nogal verschillend.
Men spreekt van „collatoren die een pensie begeven”.Een deel van de beurzen is bestemd voor afstammelingen van de stichter van het leen. Er bestaan boekjes met stambomen van deze families.
De zogenaamde vrije lenen zijn niet aan families gebonden.
Bij de meeste lenen en beurzen berust het toezicht bij B. en W. of bij de Prov. Staten.
Men schat dat de lenen en beurzen van Frl. uit rente en huur ongeveer ƒ 150.000 per jaar ter beschikking hebben.
Omdat de financiële mogelijkheden tot studie tegenwoordig sterk verruimd zijn en de beurzen vaak met verouderde bepalingen werken, hebben sommige begiftigers problemen om een student die hulp nodig heeft, te vinden. Er wordt thans onderzocht of een deel van deze gelden niet ter beschikking kan komen voor beurzen voor de derde wereld.
Bij de familie-lenen is dit vrijwel onmogelijk, om dat de mogelijkheden tot steun testamentair vastgelegd zijn voor bepaalde families.
Daarnaast worden de vrije lenen tegenwoordig vaak gebruikt voor steun aan studerenden die om wat voor reden dan ook niet binnen de normen van de normale studie-steun vallen.
In de Prov. Almanak staat een lijst van de beurzen en lenen van Frl.
Ds. Y. Schaaf.
