Volgens de Statistische Overzichten van het Produktschap voor Zuivel over 1973 bedroeg de melkproduktie in Friesland in dat jaar ca. 1.520 miljoen kg., wat ongeveer 17 proc. van de totale Ned. melkproduktie was.
Van deze hoeveelheid wordt in Frl., met zijn 560.000 inwoners, slechts een gering percentage in directe consumptie gebracht in de vorm van consumptiemelk, room, yoghurt enz. Volgens het eerder genoemde overzicht was dit in 1973 ongeveer 4 proc. De rest moet op de één of andere wijze worden verwerkt tot duurzame produkten om de waardevolle bestanddelen in de melk te kunnen bewaren. Eén van de mogelijkheden om dit te bereiken is de bereiding van kaas. In 1973 werd ongeveer 70 proc. van de in Frl. geproduceerde melk aangewend voor dit doel. De totale Fr. kaasproduktie was toen 102.700 ton en in Ned. 326.440. Dit betekent, dat ca. een derde gedeelte van de Ned. kaas in Frl. werd geproduceerd.
De principes van de kaasbereiding berusten hierop, dat er zodanige omstandigheden worden geschapen, dat bederf van de melk wordt voorkomen, terwijl een produkt wordt gemaakt, dat niet alleen een goede voedingswaarde heeft, maar bovendien smakelijk is.
Voor de naleving van de voorschriften voor bereiding en samenstelling van de kaas worden de producenten gecontroleerd door de kaascontrolestations, die onder Rijkstoezicht werken. In Leeuwarden is het kaascontrolestation „Friesland” gevestigd, dat de gehele kaasproduktie in prov. Frl., Groningen, Drenthe en Overijssel controleert en daarmee de samenstelling aan de consument garandeert.
De fabrieksmatige bereiding van de kaas is langzamerhand voor een groot deel gemechaniseerd, waardoor de produktie per fabriek aanmerkelijk kon worden opgevoerd. Het is niet toevallig, dat deze verdergaande mechanisatie van de kaasbereiding vooral in Frl. op gang is gebracht en verder ontwikkeld is door een werkcommissie ingesteld door het Bestuur van de Bond van Coöp. Zuivelfabrieken in Friesland. Immers, in een provincie, waar de kaasbereiding een dergelijke belangrijke plaats inneemt, komen de voordelen het meest naar voren.
Ook de waardebepaling van de melk hangt samen met de bestemming, die er aan wordt gegeven. Voor de produktie van kaas is vooral het eiwitgehalte in de melk belangrijk, omdat de hoeveelheid kaas, die uit een kilogram melk kan worden gemaakt vooral bepaald wordt door het eiwitgehalte. Het is ook weer in Frl. geweest, waar in 1957 bij de Bond van Coöp. Zuivelfabrieken een methode werd uitgewerkt om naast het vetgehalte ook het eiwitgehalte van de melk bij de berekening van het melkgeld voor de boer te betrekken. Frl. had daarmee een wereldprimeur. In de eerste plaats werd hiermee bereikt, dat de melkgelden zo goed mogelijk verdeeld werden, maar daarnaast ook, dat men interesse kreeg voor het eiwitgehalte in de melk bij de fokkerij.
Uit een studie van prof. ir. R. Politiek was nl. gebleken, dat het mogelijk is, om door een goede selectie bij de fokkerij het eiwitgehalte in de melk te verhogen. Hierdoor kan een hogere eiwitproduktie, en daarmee kaasproduktie, per koe worden bereikt.
De verkregen wei wordt verwerkt tot weiprodukten. Een belangrijke producent hiervan is de Coöp. Condensfabriek „Friesland” te Leeuwarden, die in 1973 467 miljoen kg wei verwerkte.
Ir. H. Lolkema
