Paphus (Παφος), naam van twee antieke steden op de zuidwestkust van Cyprus, sinds de romeinse tijd onderscheiden als Παλαιπαφος en Νεα Παφος. Oud- Paphus lag op een 100 m hoge heuvel op en rond de plaats van het moderne dorp Kouklia, Nieuw- Paphus, thans Kato Paphos, ca. 15 km westwaarts bij het moderne Klima.
Volgens de traditie waren beide steden in het 2e millennium vC door achaeïsche Grieken gesticht; in werkelijkheid geldt dit alleen voor Oud- Paphus, waar vele myceense vondsten zijn gedaan, terwijl Nieuw- Paphus een hellenistische stichting was van de laatste paphische koning Nicocles II (321-306).Van de geschiedenis van Oud- Paphus is weinig bekend. Het koningshuis der Cinyraden heette af te stammen van de legendarische stichter Cinyras. De stad genoot grote bekendheid om haar Aphrodite-heiligdom (bij Paphus zou de uit het schuim der zee geboren godin aan land zijn gestapt), dat al in de Odyssee (8, 363) vermeld wordt en in plaats van een cultusbeeld een kegelvormige steen bevatte, afgebeeld op munten uit de keizertijd. De engelse (1950-1955) en duitse (sinds 1966) opgravingen hebben aangetoond dat Oud- Paphus van de 15e eeuw vC tot de 5e eeuw nC doorlopend bewoond was; behalve talrijke graven uit alle perioden zijn vestingwerken blootgelegd en gebouwen van het romeinse tempelcomplex. Paphus nam deel aan de → ionische opstand tegen de Perzen, doch steunde met 12 schepen Xerxes’ expeditie tegen Griekenland.
Nieuw- Paphus streefde de moederstad spoedig voorbij en was van de 3e eeuw vC tot de 4e eeuw nC de hoofdstad van Cyprus, zowel van het rijksdeel der Ptolemaeën als van de romeinse provincie Cyprus. In de 1e eeuw nC was de officiële naam Augusta Claudia Flavia; uit die tijd dateren het theater en het stadion en een onlangs aan het licht gekomen romeinse villa met mooie mozaïeken. De apostel Paulus bezocht de stad op zijn eerste missiereis, zijn vriend Titus in 79 nC.
Lit. Inscripties: CIG 2, 2616-2640. T. B. Mitford, Paphian Inscriptions (Bulletin of the Institute of Classical Studies of the University of London 7, 1960). Id., The Hellenistic Inscriptions of Old Paphos (ABSA 55, 1961, 1-41). - E. Oberhummer/J.
Schmidt (PRE 18, 2 (3), 937-964). - C. Blinkenberg, Le temple de Paphos (Kopenhagen 1924). L. Philippou, Paphos Guide (Paphos 1936). K. Nikolaou, New Paphos.
An archeological guide (Nikosia 1967). - Verslagen van de laatste opgravingscampagnes in Bulletin de Correspondance Hellénique 1960vv; Archaologischer Anzeiger 1967w; Report of the Director of Antiquities Cyprus 1967vv; F. Maier, Ausgrabungen in Alt-Paphos, 1950-1971. Eine Zwischenbilanz (Chiron 2,1972, 17-35). [Nuchelmans]
