tee, teeboei

betekenis & definitie

tee, teeboei [drank van bladeren]. De gewone schrijfwijze thee wil mij niet uit de pen vloeien, omdat er voor de h noch in de oorsprong, noch in de uitspraak van het woord enige grond is. De letterverbinding th wordt bij ons gebezigd in vele woorden van Griekse oorsprong om de thèta aan te duiden en in enkele andere vreemde woorden, bijvoorbeeld Thaler, Thallium, enz. In echt Nederlandse woorden komt ze slechts voor in thuis, thans, althans, omdat deze uit te huis, te hands, al te hands zijn samengetrokken. De naam tee, zowel als de plant (de Thea Chinensis van de botanici) is tot ons gekomen uit China. De echte Chinese vorm is tschĕ, waaronder de Chinees eigenlijk het tee-aftreksel verstaat. Het blad noemt hij tschĕ-yĕ, teeblad. Rechtstreeks van het Chinese woord stamt het Portugese cha, waarnaast echter thans ook teha gebruikt wordt. In sommige Chinese dialecten nadert de uitspraak wat meer tot de bij ons gebruikelijke vorm, maar vooral is dit het geval met het Javaanse té of hĕté en het Maleise teh, wat het vermoeden wekt dat wij wellicht ons tee door tussenkomst van deze talen hebben ontvangen. Onze oudere schrijvers (bijvoorbeeld Baldaeus, Malabar en Coromandel, p. 183), hebben dikwijls tee zonder de h. Ook de Engelsen schrijven tea zonder h, en spraken oudtijds, gelijk dit nog in Ierland geschiedt, dat woord juist zo uit als wij ons tee, zoals blijkt uit de volgende regels van Pope’s ‘Rape of the lock’:</P><BLOCKQUOTE>‘Here thou, great Anna, whom three realms obey,<BR>Dost sometimes counsel take, and sometimes tea.’</BLOCKQUOTE>Daar nu de h zuiver overtollig is, schijnt de latere schrijfwijze thee, enkel door de voorkeur voor een ingewikkelde spelling, misschien onder de invloed van het Franse thé, te zijn voortgebracht. Onze oude taal heeft echter meer recht om hier de toongeefster te zijn dan het Frans. Want ofschoon de tee aan vele oudere reizigers bekend was, staat het genoegzaam vast dat deze drank het eerst door onze landgenoten over Europa verspreid is. Zie Schotels Letterkundige bijdragen tot de geschiedenis van den tabak, de koffij en de thee, p. 185 en volgende.

Onder de samenstellingen met thee noemt Weiland onder andere theeboe, maar zonder dit woord te verklaren. Het is natuurlijk hetzelfde als het Franse thé bou, waardoor in vroeger tijd de zwarte tee, ter onderscheiding van de groene, werd aangeduid. Men meende namelijk dat de zwarte en groene tee van verschillende planten afkomstig waren, die de botanici door de namen van thea viridis en thea bohea onderscheidden, en het is van dit bohea dat het Franse bohé of bou afkomstig is. Ook in het Engels is bohea (de ea uitgesproken als tegenwoordig in tea) als de naam van een soort van tee bekend. Onze voorouders gebruikten dit woord evenzeer, maar spraken het boei uit, zodat ik niet recht weet hoe Weiland aan zijn theeboe komt. Theeboei leest men nog bij Schotel, p. 205.

De oorsprong van bohea (eigenlijk boe-ie-tschâ) is te zoeken in de geografische naam van een gebergte in de Chinese provincie Foekiën of Hokkiën, vanwaar men de aldus genoemde soort verkreeg, Woe-ie of Boe-ie. Voor het overige weet men thans dat het onderscheid tussen groene en zwarte tee meer van de wijze van bereiding dan van het soortverschil afhangt. Want hoewel in de teeplant talrijke soorten voorkomen, zoals met alle op grote schaal in ver uiteenliggende streken en onder verschillende omstandigheden gekweekte cultuurplanten het geval is, kan men, in het algemeen gesproken, van dezelfde soort zowel groene als zwarte tee bereiden, wat niet buitensluit dat men wellicht sommige soorten bij voorkeur voor het bereiden van groene tee verkiest.

Aan verschillende in de handel voorkomende teesoorten, waarvan het onderscheid nu eens op werkelijk verschil in de planten, dan weer op de sortering in top-, fijn-, middel- en grofblad, dan weer op de wijze van behandeling schijnt te berusten, worden verschillende namen gegeven. De meest bekende zijn Congo (eigenlijk koeng-foe, dat is ‘werk’), Souchong (siao-tschoeng, dat is ‘kleine soort’), Hyson (hi-tschoen, dat is ‘glanzende lente’), Uxim (You-tsiën, dat is ‘vóór de regens’) en Pecco (pih-koe of pĕ-hao, dat is ‘wit haar’, ook ‘tee met witte puntjes’). In Engeland is, of was althans tot voor kort, ook de bohea nog in de handel bekend, maar de naam heeft zijn vroegere betekenis van zwarte, in tegenstelling tot groene tee, verloren en dient alleen nog om tee van de geringste kwaliteit aan te duiden. Over de beste tee, Joosjes-tee geheten, ziet men het artikel Joosje.