Verklarend woordenboek Nederlands-Indië

Pieter Johannes Veth (2003)

Gepubliceerd op 15-08-2017

omberen

betekenis & definitie

omberen [kaartspel]. De naam van dit bij ons zo geliefde kaartspel is uit Spanje afkomstig, ofschoon het spel zelf, zoals het bij ons gespeeld wordt, door vele daarbij gebruikelijke termen (sans prendre, mariage, remise, remise royale, favorite, enz.) zijn Franse herkomst verraadt. In dit spel wordt degene die vraagt, en derhalve als hoofdpersoon zijn spel tegen de beide andere spelers te verdedigen heeft, de omber genoemd, welk woord klaarblijkelijk het Spaanse el-hombre, letterlijk vertaald ‘de man’ is. In het woordenboek van de Real Academia Española leest men onder Hombre, dat el-hombre heet, ‘el que in ciertos juegos de naypes entra la polla, para jugarla solo contra los otros’, dat is ‘hij die in zekere kaartspelen de inzet doet om alleen tegen de anderen daarom te spelen.’ Dit beantwoordt nu wel niet volkomen aan de rol die in ons omberspel door de omber wordt vervuld, maar toont toch klaarblijkelijk de juistheid van de gissing van de heren De Vries en Verwijs in het WNT, artikel Omber: ‘Vermoedelijk is de naam van het spel eenvoudig ontleend aan den hoofdpersoon, dengene tegen wien de twee anderen spelen.’ Maar men houde daarbij toch wel in het oog dat jeu de l’hombre de Franse, niet de Spaanse, althans niet de gewone Spaanse naam van dit spel is. In het Spaans heet het gewoonlijk juego de espadilla (spadieljespel), of ook wel renegado (waarschijnlijk van het renonceren). In het Portugees zegt men eveneens jogo da espadilha of renegada.

De Franse uitdrukking jeu de l’hombre heeft door misverstand aanleiding gegeven tot de nu verouderde bijvorm lomberen, evenals ons lommer naar alle waarschijnlijkheid uit l’ombre ‘de schaduw’ ontstaan is.

Ofschoon, zoals ik reeds opmerkte, in ons omberspel vele Franse uitdrukkingen gebruikt worden, zijn er toch nog verschillende andere, behalve de omber, die een Spaanse afkomst verraden. Zo heten de hoogste op elkaar volgende troeven matadors, omdat ze zeker zijn iedere kaart van de tegenpartij te slaan. Matador (van matar ‘doden’) betekent in het Spaans ‘doodslager’ en is ook in Spanje de naam van de personen die in de stierengevechten de stieren afmaken. Schoppenaas, de hoogste kaart in het spel, heet spadielje. Dit is het Spaanse espadilla (Portugees: espadilha), dat ‘degen’ betekent. De plaats van onze schoppen in het kaartspel werd namelijk oudtijds door degens (espadas) ingenomen. De degens zijn met schoppen verwisseld waarschijnlijk ten gevolge van de overeenkomst van de namen espada, spada, spado ‘degen’, met die van spade (Engels), spade (Nederlands), Spaten (Hoogduits), die alle een schop of spade betekenen. Klaverenaas heet basta, van het Spaanse basto ‘knuppel’, omdat oudtijds knuppels de plaats van onze klaveren innamen, die nog in het Engels clubs heten. Manielje (Spaans manilla, Portugees manilha), ponto (Spaans punto, Portugees ponto), kodielje (Spaans codillo), casco, verraden dezelfde oorsprong, ofschoon het mij niet gelukt is een voldoende verklaring van deze namen te vinden.