Xenophanes - Grieksch wijsgeer en dichter, ± 580—470 v. C., vestigde zich, uit Kolophon in Kl.-Azië verdreven, na een lang zwerversleven te Elea in Z.-Italië (zie ELEATISCHE FILOSOFIE). Hij is pantheïst en bestrijdt verbitterd het anthropomorphisme in de polytheïstische godsvoorstellingen („koeien en paarden zouden zich hun goden als k. en p. voorstellen”) en de onzedelijkheden, die de dichters den goden toeschrijven. Er is slechts één God, noch in gestalte, noch in gedachten op de stervelingen gelijkend.
Aangaande ons menschelijk kenvermogen uit hij zich skeptisch : „niemand weet de waarheid ; als iemand haar mocht treffen, zou hij het toch zelf niet weten”. De fragmenten van zijn gedicht Over de Natuur zijn o. a. verzameld in Diels’ Vor-Sokratiker en Burnet’s Early Greek Philosophy.
