een systeem waarbij de werknemer zekere keuzemogelijkheden heeft wat betreft zijn werktijden onder bepaalde randvoorwaarden. Sedert 1970 wordt het systeem van vaste werktijden in toenemende mate doorbroken.
Men kent verschillende varianten van variabele werktijden. Bij een stelsel van glijdende werktijden heeft de werknemer de vrijheid binnen bepaalde marges te komen en te vertrekken, waarbij ook begin en eind van een middagpauze variabel kunnen zijn. Voorwaarde is dat het aantal te werken uren per dag voor ieder vastligt. In het stelsel van zwevende werktijden kiezen de werknemers individueel of groepswijze voor een bepaalde periode geprefereerde werktijden, waarbij de werktijden onderling per persoon of per afdeling kunnen verschillen, doch ieder even lange werkdagen maakt. De meest geavanceerde vorm van variabele werktijden is het stelsel van flexibele werktijden. Werkt men de ene dag korter, dan zal men dat op een andere dag moeten inhalen.
Een systeem van variabele werktijd gaat gepaard met verplichte tijdregistratie, veelal door middel van de prikklok (tijdstempelklok), voor alle betrokken werknemers. Als voordelen van variabele werktijd worden gezien de extra vrijheid en verantwoordelijkheid voor de werknemer, die de motivatie onder het personeel kunnen bevorderen. De nadelen liggen vooral op organisatorisch gebied, doordat de mensen niet allemaal tegelijk aanwezig zijn.
