Oosthoek Encyclopedie

Oosthoek's Uitgevers Mij. N.V (1916-1925)

Gepubliceerd op 27-08-2021

Doelist

betekenis & definitie

m. (-en), naam van een aanhanger van een democratische partij te Amsterdam in 1748.

De doelisten waren de dragers van een volksbeweging te Amsterdam van aug.—sept. 1748. De doelistenbeweging maakte deel uit van de volksbewegingen in de Noordned. Republiek in 1747 en 1748, waarin een burgerlijk-democratische oppositie begon te ontstaan tegen de sedert 1648 in velerlei vormen gevestigde regentenheerschappij. De nieuwe democratische eisen werden geuit in een oude vorm, nl. in het streven naar het herstel van oude privilegiën, en culmineerden in de doelistenbeweging. De beweging ontleende haar naam aan de Kloveniersdoelen te Amsterdam, waar op een vergadering van burgers onder leiding van de patroontekenaar Hendrik van Gimnig een vrije krijgsraad geëist werd; d.w.z. dat de officieren van de schutterij geheel los zouden staan van de regering en door de burgers gekozen zouden worden. De Rotterdammer Laurens van der Meer, die relaties had met het hof, trachtte de beweging in gematigde banen te leiden door voor te stellen dat de stedelijke oligarchie gebroken zou worden door stadhouderlijk ingrijpen (de radicale doelisten wilden dit bereiken door kiesrecht aan de burgerij toe te kennen).

De radicalen kregen de steun van de prinsgezinde bijltjes (de scheepstimmerlieden van Kattenburg). Begin sept. 1748 verscheen stadhouder Willem IV, daartoe gemachtigd door de Staten van Holland, in de stad om de rust te herstellen; hij werd ingehaald door 3000 bijltjes. Enkele leiders van de doelisten, vergezeld door een aantal bijltjes, drongen daarop ’snachts zijn kamer binnen en dwongen hem, door te dreigen met een algemeen bloedbad, toe te geven op het punt van de vrije krijgsraad. Bij zijn vertrek trok de stadhouder zijn concessies echter weer in. De oligarchie bleef onaangetast.

LITT. N.J.J.de Voogd, De Doelistenbeweging te Amsterdam in 1748 (1914); P.Geyl, Revolutiedagen te Amsterdam, aug.—sept. 1748 (1936).