Oosthoek Encyclopedie

Oosthoek's Uitgevers Mij. N.V (1916-1925)

Gepubliceerd op 27-08-2021

Deus ex machina

betekenis & definitie

[Lat., de god uit de (toneelmachine],

1. (oudheid) bovenaards wezen dat op het einde van een treurspel onverwacht verschijnt om de knoop te ontwarren ;
2. (fig.) onverwachte redder die op een beslissend moment aan een moeilijke of verwarde toestand een einde maakt.

Het begrip deus ex machina, voor het eerst beschreven door de Griekse filosoof Platoon, is ontleend aan de door de tragedieschrijvers van de oudheid, speciaal Euripides, toegepaste dramaturgische kunstgreep, het stuk tot een blij einde te brengen door tussenkomst van een godheid, een speler die zij door middel van een soort kraan plotseling op het toneel lieten neerdalen. Het Europese drama van de 17e eeuw maakte eveneens van dit middel gebruik (Vondels Gijsbreght: de aartsengel Rafaël). Ook het burgerlijk toneelen blijspel kent de deus ex machina in overdrachtelijke zin als afgezant van de koning of als gezaghebbend familielid dat juist uit den vreemde terugkeert.

LITT. B. Verhagen, Dramaturgie (1963).