(Lat. Apollo), Griekse god, volgens de mythe zoon van Zeus en Leto, met zijn tweelingzuster Artemis geboren op Delos, dat een der centra van zijn verering was.
De liefdesavonturen, welke Apolloon met talloze nimfen en stervelingen had, hadden niet altijd een gelukkig verloop (zie Dafne, zie Kassandra, zie Hyakinthos). Deze ogenschijnlijk echt Griekse en ‘Olympische’ god is echter van voor- of niet-Griekse oorsprong. Hij is hetzij uit het noorden afkomstig gezien zijn verering door de Hyperboreeërs, hetzij uit Lykië vanwege zijn bijnaam Lykeios en zijn niet aflatende steun aan Troje.Apolloon vertegenwoordigt, vooral in de 5e eeuw, het ordenende, redelijke element. Hij is drager van de cultuur en staat tegenover de onbeteugelde hartstocht van een Dionysos (vgl. ook zijn strijd tegen de Giganten). Wellicht was aanvankelijk zijn bezwerend karakter het belangrijkst, als beschermer van het gewas en de kudden (o.a. tegen wolven) en weerder van alle kwaad (o.a. van ziekten) al veroorzaakte hij met zijn pijlen ook ziekte en dood (zie Niobe). Als heilgod (als zodanig Paian genaamd) was hij tevens orakelgod. Hij had beroemde orakels, o.a. te Klaros en Didyma in Ionië, en in Delfi, waar hij een oudere godheid, Ge of Gaia verdrong, en tevens strijd voerde met Herakles. Hieraan herinnert de legende van zijn verslaan van de Python, op grond waarvan de Pythische spelen zouden zijn ingesteld.
Te Delfi was de Pythia zijn spreekbuis. De verering van de Apolloon te Delfi en het bezoek hieraan uit geheel Hellas was een verenigend element in het zo sterk verdeelde Griekenland.
Als heilgod reinigt Apolloon de mens ook van zedelijke schuld. In de klassieke tijd werd Apolloon vooral god der muzische kunsten en wetenschappen en aanvoerder der Muzen (Mousagetes) op de Parnassos. Verder gold hij ook als beschermer van zeevaart en kolonisatie en aldus als stedenstichter. Sedert de 5e eeuw is hij zonnegod (zie Foibos), een aspect dat steeds sterker benadrukt werd. Aan Apolloon is o.a. de laurier gewijd; zijn attributen zijn de boog en de lier (zie Asklepios, zie Kassandra). Zijn cultus in Rome (waar hij nimmer met een inheemse god werd geïdentificeerd) dateert van ca. 500 v.
C. Toen kreeg hij onder invloed van Etrurië en Cumae vooral verering als god van genezing en voorspelling. Augustus gaf Apolloon, aan wie hij zijn zege bij Actium in 31 v. C. toeschreef, een centrale plaats in zijn religieus-zedelijke hervorming, en bouwde voor hem een prachtige tempel op de Palatijn. In de keizertijd bleef Apolloon een der voornaamste goden als god van genezing en zonnegod.
LITT. P. Amandry, La mantique apollinienne a Delphes (1950); K. Kerényi, Apollon (1953); J. Gagé, Apollon Romain (1955); B.A. van Groningen, Apollo (1956); J. Fontenrose, Python (1959).
In de kunst wordt Apolloon veelal weergegeven als naakte jongeling, gekarakteriseerd door attributen als boog, lier, lauwerkrans, citer, hert; of als wat oudere, geklede man, vaak met baard. Dit laatste type komt na de 5e eeuw v. C. weinig of niet meer voor. Als Apolloon Mousagetes, leider der Muzen, verschijnt hij op een reliëf uit Thasos (Louvre). Andere typen zijn de Apolloon Sauroktonos (hagedisdoder) waarbij hij wordt voorgesteld als jonge man, die tegen een boom leunt en met een licht gebaar een hagedis doodt, en de Apolloon Kitharodos (de citer-speler), weergegeven in een lang gewaad; van dit type is een kopie naar een werk uit de 5e eeuw bekend (München). Verder komt Apolloon in een groot aantal mythologische scènes voor, b.v. in gigantomachieën, o.a. het fries van het schathuis der Sifniërs te Delfi (ca. 525 v.
C.), de strijd om de drievoet van Delfi (gevel van hetzelfde schathuis), en in de veel voorkomende scènes van Apolloon en Marsyas, Apolloon en Niobe, Apolloon en Tityos enz. Bekende voorstellingen van Apolloon in de sculptuur vinden we in de westgevel van de Zeustempel te Olympia en in het oostfries van het Parthenon (resp. ca. 460 en. 430 v. C.). De veel geroemde Apolloon Belvedere (Romeinse kopie in Vaticaan) gaat terug op een werk van Leochares.
LITT. R. Bianchi Bandinelli, Apollo del Belvedere (in: La Critica d’Arte I, 1935); K.A. Pfeiff, Apollo, Die Wandlungen seines Bilds in der griechischen Kunst (1943); H. Walter, Griechische Götter (1971).
