Woonhuizen. Een met riet gedekte laat-middeleeuwse kap heeft het pand Rijnkade 6, waarvan de huidige ingezwenkte lijstgevel uit de 18de eeuw dateert.
Het gepleisterde huis Raadhuisstraat 40 is voorzien van een gevelsteen uit 1604 met een voorstelling van de Ark van Noach. Hier was vanaf 1878 tot 1918 de burgemeesterskamer en de secretarie van Aarlanderveen gevestigd.Het forse tweelaags pand Julianastraat 4, ook wel ‘Schoutenhuis’ genoemd, heeft een midden-17de-eeuwse kern (kelder en kap). Vanaf circa 1680 is door uitbreidingen en door een samenvoeging rond 1750 een U-vormige plattegrond ontstaan. De binnenplaats heeft men in 1968 volgebouwd. Tussen eind 18de en midden 19de eeuw hebben diverse Alphense schouten in dit huis gewoond. Het eind 17de eeuw opgetrokken dwarse herenhuis Rijnkade 5 heeft een eenvoudig pronkrisaliet uit circa 1750. Een 18de-eeuwse kern hebben de huizen 's Molenaarsweg 7 en 's Molenaarsweg 31, het laatste met souterrain en omlijste ingang.
De huidige vorm van het in de kern uit circa 1650 stammende herenhuis Rijn en Pruisoord (Rijnkade 11), een deels gepleisterd tweelaags dwars huis, is ontstaan bij een verbouwing voor Pieter Moerkerk tussen 1779 en 1785. Het ontwerp van de hardstenen lijstgevel met decoratie in Lodewijk XVI-stijl wordt toegeschreven aan Jan Giudici. Ook het interieur bevat decoraties in Lodewijk XVI-stijl. Het gepleisterde dwarse eenlaagspand Amstelstein (Postkade 1) dateert waarschijnlijk uit circa 1800 en heeft een omlijste ingang. De veelhoekige tweelaags koepelkamer aan de achterzijde is 18de-eeuws en bevat oorspronkelijke interieurelementen. Het gebouw vormde de kern van een buitenplaats.
Na aankoop in 1883 begon N. Samsom hier een uitgeverij.
Voorbeelden van blokvormige herenhuizen uit circa 1840 met lijstgevel en ingangsomlijsting zijn Overpost (Wilhelminalaan 12) en Vaartzicht (Wilhelminalaan 2). Het herenhuis Raadwijk (Hoorn 105), voorheen Klein Raadwijk, is een gepleisterd neoclassicistisch dwars eenlaagspand; het heeft een middenrisaliet met fronton. Het werd in 1840 vóór een bestaande boerderij gebouwd. De middeleeuwse (mogelijk 15de-eeuwse) kelder daarvan heeft ribloze kruisgewelven en een natuurstenen middenzuil met kapiteel. De gepleisterde neoclassicistische Villa Nuova (Oudshoornseweg 174) werd in 1868 gebouwd voor J. Piek, directeur van een houtzagerij, en verving het in 1865 afgebroken buitenhuis Buitenzorg.
De villa heeft een verhoogd middendeel, een tweelaags uitbouw en een serre. De voorm. buitenplaats Rust en Werk (Hoorn 65) werd in 1685 genoemd met een steenbakkerij. Hierop werd tussen 1879 en 1899 het huidige wit geschilderde blokvormige huis ‘Ten Rhijn’ gebouwd met neorenaissance- en chaletstijl-elementen. Het maakt nu onderdeel uit van het in 1950 geopende vogelpark Avifauna. Van de 18de-eeuwse buitenplaats Weltevreden zijn het rond 1880 in opdracht van pannenfabrikant J. Clant gebouwde tuighuis annex paardenstal en het koetshuis (Oudshoornseweg 110a en bij Groenoord 206) behouden.
Voor J.T. Piek verrees in 1883 de forse T-vormige villa Vredelust (Nuovaweg 1) in een stijl met elementen uit de Franse neorenaissance.
Voorbeelden van gepleisterde eenlaags villa's met eclectische details zijn Oudshoornseweg 96 (circa 1880), die diende als onderwijzerswoning van de school van Oudshoorn, het middenganghuis Oudshoornseweg 112 (circa 1885) en Oudshoornseweg 108 (circa 1890) met houten veranda. Het in de kern van circa 1850 daterende dwarse tweelaags huis Oudshoornseweg 7 kreeg de huidige pseudo-vakwerkgevel rond 1895. In rijke neorenaissance-stijl uitgevoerd zijn de herenhuizen Julianastraat 67 (1892), ontworpen door H.J. Jesse voor notaris Spruijt, Julianastraat 50 (1895) en Raadhuisstraat 227-229 (1900), ontworpen door M. van Vliet met een tot topgevel opgetrokken hoekrisaliet. Verder de herenhuizen P. Doelmanstraat 6 (circa 1900), Prins Hendrikstraat 120 (1902) en Prins Hendrikstraat 66 (1904; ontwerp J.
Hengeveld). Ook de geschakelde herenhuizen Wilhelminalaan 67-75, Stationsstraat 32-36 (1903; J. Hengeveld) en Stationsstraat 38-40 (circa 1900; J. Hengeveld) hebben neorenaissancedetails. Een eenvoudiger neorenaissancedetaillering vertonen de arbeiderswoningen Concordiastraat 17-27 (circa 1900). Het rijtje arbeiderswoningen Nieuwstraat 1-13 kwam in 1905 tot stand in opdracht van C.
Pannevis. Interessante vroeg-20ste-eeuwse huizen zijn het tweelaags huis Prins Hendrikstraat 168 (circa 1905), de bij de (verdwenen) watertoren behorende eenlaags dienstwoning Hoorn 15 (1903) en de naar een chaletstijl-ontwerp van C. Zaal gebouwde onderwijzerswoning Raadhuisstraat 24 (1906). Verder de (gepleisterde) dubbele tweelaags huizen Wilhelminalaan 20-22 en Gouwestraat 12-14, beide met een hoger opgetrokken hoekpartij, en de herenhuizen Stationsstraat 5 (1907) en Stationsstraat 25 (circa 1910). Rationalistische invloeden vertonen de tweelaags villa's Ons Thuis (Wilhelminalaan 77; 1912) en Uilennest (Wilhelminalaan 24; 1916), gebouwd in opdracht van H. Jongenburg.
De ‘Nutsstichting tot verbetering van de Volkshuisvesting te Alphen aan den Rijn’ bouwde in 1919-'20 het complex arbeiderswoningen Brittenruststraat e.o., bestaande uit dwarse eenlaagspanden waarvan enkele met een tot topgevel opgetrokken geveldeel. Voorbeelden van villa's uit circa 1920 zijn Sonnehoeck (Wilhelminalaan 7; 1920, ontwerp W.B. Kroon) en Burg. Visserpark 4 (1923), gebouwd als burgemeesterswoning. Het blokje deels gepleisterde eenlaagspanden Hoorn 87a-d kwam in opdracht van T.A. Kooij tot stand in 1924-'25 met hoger opgetrokken geveldelen op de hoeken.
Voorbeelden van middenstandswoningen uit het interbellum zijn Ten Harmsenstraat 1-5 en 7-9, de door de aannemersfirma A.L. en H. Oudenes gebouwde huizen Hazeveld 8, 10-26 (1929-'34) en de door W.B. Kroon ontworpen woningen Toussaintstraat 19-45 (1931). Expressionistische vormen heeft het huis Van Boetzelaerstraat 75-77 (circa 1925) en zakelijk-expressionistische invloeden zijn herkenbaar bij het vrijstaande huis Burg. Visserpark 6 (circa 1925) en het woonhuis met bedrijfsruimte Hooftstraat 202 (circa 1930). Andere zakelijk-expressionistische voorbeelden zijn het als bank met woning gebouwde pand Stationsstraat 21c (1931), naar ontwerp van W.B.
Kroon en G.W. Vis, de villa Oudshoornseweg 110 (1934) en de huizen Dr. Lovinklaan 6-30 (1936).
