Vestingwerken. De middeleeuwse omwalling werd in 1573 verwoest.
Van de vijf poorten bleef alleen de Waterof Gevangenpoort behouden, een rechthoekig, drielaags bouwwerk met zadeldak tussen topgevels.Het onderste deel van de poort dateert uit de 14de of 15de eeuw. Dat geldt ook voor de veelhoekige arkeltoren op de noordoosthoek. Een dergelijke arkeltoren bevond zich ook op de andere hoek.
Laat-middeleeuws zijn ook de drie spitsboognissen boven de doorgang; hierin zullen oorspronkelijk beelden hebben gestaan. De huidige kap en balklagen zijn laat-16de-eeuws en horen bij de herbouw na 1573. De poort onderging in de 18de eeuw een ingrijpende opknapbeurt en wijzigingen, onder meer omdat de bestemming veranderde. De kleine getraliede vensters op de bovenste verdieping tonen de plaats van het vroegere cachot.
De door Adriaan Anthonisz. van Alkmaar ontworpen vestingwerken werden in 1583-'87 aangelegd binnen de verwoeste en afgebroken middeleeuwse ommuring zodat het te verdedigen gebied werd verkleind. De omgrachte vesting kreeg de vorm van een onregelmatig vierkant met bastions op de hoeken en bij de Waterpoort.
Alleen aan de rivierzijde voorzag men de aarden hoofdwal van een bakstenen front. In het begin van de 17de eeuw voegde men aan de zuidzijde een ravelijn toe en bouwde men in de hoofdwal de Koepoort, een doorgang bestaande uit twee bakstenen keermuren voorzien van schotbalksponningen. Aan de oostzijde ontstond in het begin van de 18de eeuw een zelfde situatie met de aanleg van een ravelijn en de op gelijke wijze gebouwde Loevesteinse poort. De westbeer in de vestinggracht dateert uit het begin van de 17de eeuw, in 1936 werd er een monnik op geplaatst. De beer aan de zuidoostzijde is vroeg-18de-eeuws. In de 19de eeuw werden de werken verbeterd en uitgebreid met een inundatiesluis (1815) nabij de zuidoostbeer en enkele bomvrije ruimten (omstreeks 1867) in de hoofdwal nabij het zuidoostelijk bastion. De hoge bakstenen stellingmolen op dat bastion is in 1991 geplaatst.
