Monumenten in Nederland: Noord-Brabant

Ton Kappelhof, Chris Kolman, Ben Kooij, Ben Olde Meierink, Nelleke Reijs en Ronald Stenvert (1997)

Gepubliceerd op 13-07-2017

De R.K.H.H. Agatha en Barbarakerk in Oudenbosch

betekenis & definitie

De R.K.H.H. Agatha en Barbarakerk (Markt 57) is een grote driebeukige kruisbasiliek die in 1865-'80 een parochiekerk ter plaatse van het huidige kerkhof verving. P.J.H. Cuypers maakte het ontwerp naar voorbeeld van de St.-Pieter te Rome.

De verhouding tussen de maten van de kerk in Rome en die in Oudenbosch is niet voor alle onderdelen gelijk; zo bedragen de uitwendige lengtes respectievelijk 224 en 81 meter, de uitwendige hoogtes van de vieringkoepels 134 en 63 meter en de doorsnedes van de koepels 42 en 20 meter. De voorgevel heeft men in 1892 onder leiding van G.J. van Swaay opgetrokken naar model van de midden-18de-eeuwse gevel van de St.-Jan van Lateranen in Rome, met kolossale corinthische pilasters en zuilen. De heiligenbeelden op de bekronende balustrade - met als centrale figuur de kruisdragende Salvator Mundi - zijn recente kopieën dan wel vrije interpretaties van de oorspronkelijke beelden, die F. de Vriendt vervaardigde.

De Romeinse voorbeelden voor de kerk zijn sterk vereenvoudigd vertaald in baksteen met toepassing van natuursteen en vooral stucwerk.

Het interieur, met cassettengewelven, pilasters en kroonlijsten van stucwerk, is geheel beschilderd met marmerimitaties, vegetatieve ornamenten en afbeeldingen van engelen en heiligen; voorts is veel verguldsel toegepast. Het schilderwerk kwam tot stand in nauw overleg met de Romeinse architect A. Antonelli, die in de 19de eeuw aan de St.-Pieter verbonden was, en werd uitgevoerd door A. Koene en C. Raaijmakers. De kerk heeft een rijke inventaris. Het merendeel van de grote hoeveelheid heiligenbeelden is van de hand van F. de Vriendt, evenals het hoogaltaar en het sacramentsaltaar in de viering, dat G.J. van Swaay ontwierp naar voorbeeld van Bernini's altaar in de St.-Pieter. In de koorabsis staan twaalf 18de-eeuwse beeldjes afkomstig uit de abdij Bornheim bij Antwerpen. De godslamp werd in 1835 vervaardigd door zilversmid Eser voor de Mozes en Aäronkerk te Amsterdam. De orgelkast is een kopie van het orgel in de Sacramentskapel van de St.-Pieter en dateert uit 1893. L. König maakte het grotendeels uit 1773 daterende binnenwerk.

Het kerkhof (St.-Bernaartstraat ong.) ter plaatse van de gesloopte, laat-gotische St.-Agathakerk wordt aan de straatzijde afgesloten met een arcade waarin een H. Hartbeeld van J. Custers uit 1922 is opgenomen. Het kerkhof bevat een Calvarieberg en een neoromaans baarhuisje uit het begin van de 20ste eeuw. Vóór de basiliek herdenkt het Zoeavenmonument sinds 1911 de Nederlandse pauselijke zoeaven die omstreeks 1870 sneuvelden bij de verdediging van de Kerkelijke Staat. Het beeld is gemaakt door B. Stracké en stelt paus Pius IX voor met aan zijn voeten een stervende zoeaaf.