Monumenten in Nederland: Noord-Brabant

Ton Kappelhof, Chris Kolman, Ben Kooij, Ben Olde Meierink, Nelleke Reijs en Ronald Stenvert (1997)

Gepubliceerd op 02-01-2020

De Herv. kerk in Halsteren

betekenis & definitie

De Herv. kerk (Dorpsstraat 20) is een laat-gotische basilicale kerk met driezijdig gesloten koor, gelegen op een verhoogd en deels met bakstenen keermuren omgeven kerkhof. De onderste geledingen van de toren dateren uit de 14de-eeuw en zijn opgetrokken met kloostermoppen.

Vergelijkbare baksteen is gebruikt bij het onderste muurwerk van koor en sacristie. Op dat oude muurwerk heeft men deze bouwdelen later opnieuw opgetrokken volgens een gedenksteen in 1457. Niet veel later verrees het hogere driebeukige schip, waarvan de zijbeuken werden doorgetrokken langs de toren. Het schip heeft natuurstenen zuilen met koolbladkapitelen. De zuilen en scheibogen van de zuidbeuk lopen langs de toren door. Waarschijnlijk wilde men het schip verlengen en een nieuwe toren optrekken.

Toen dat plan werd verlaten, zal de toren met de klokkengeleding zijn verhoogd. Tussen 1495 en 1502 werden aan de oostzijde van het schip dwarskapellen toegevoegd, waarvoor men aan iedere zijde een lichtbeukvenster van het schip heeft dichtgemetseld. De kerk is na een brand in 1607 ingrijpend hersteld, waarbij alle kappen en nagenoeg alle gewelven zijn vernieuwd.

Oorspronkelijk zijn nog het spitse tongewelf over de benedenruimte van de toren en het kruisgewelf in de sacristie. In het begin van de 19de eeuw, na de overgang van de kerk naar de rooms-katholieken in 1799, is de kerk verbouwd. Er volgden nog restauraties in 1875, 1901, 1917 en ten slotte in 1961-'62, toen de kerk als Herv. kerk werd ingericht. Bij die laatste restauratie zijn alle vroeg-19de-eeuwse stucgewelven en stucplafonds verwijderd. In het koor is een nieuw gewelf van stucwerk aangebracht. De kappen boven de zijbeuken en de dwarskapellen zijn weer zichtbaar gemaakt en onder het houten plafond van het middenschip werden op grond van bouwsporen weer korbeelstellen aangebracht.

In de kerk staat een 17de-eeuwse preekstoel met koperen lessenaar, afkomstig uit de (gesloopte) Vaste Burchtkerk te Eindhoven. De hekken voor de noordelijke dwarskapel en de ruimten aan weerszijden van de toren vormden te zamen eens het doophek in de kerk van Winkel (Noord-Holland); Reinier Claesz. maakte ze in 1641.