Langgerekt kanaaldorp, ontstaan in 1647 toen Adriaen Geerts Wildervanck aan weerszijden van de Oude Ee stukken hoogveen pachtte. Aan de oostzijde daarvan groef men in 1647 het Veendammerdiep (nu Oosterdiep) en aan de westzijde in 1649 het Westerdiep.
Door de aanleg van het Boven Dwarsdiep (1653) en het Beneden Dwarsdiep (1671) werd een trechtervormig gebied omsloten. Ten zuiden van het dorp liepen beide kanalen parallel door tot Bareveld.
De nederzetting heette eerst Boven-Muntendam, maar kreeg in 1655 de naam Veendam. Het zuidelijk gelegen Wildervanck werd in 1702 van Veendam afgescheiden.
In de 19de eeuw kreeg Veendam drie bebouwingsconcentraties; in het noorden op de grens met Muntendam, in het midden ter hoogte van de Kerkstraat en aan de zuidzijde op de grens met Wildervank. Nadat in de eerste helft van de 19de eeuw de kustscheepvaart op de Oostzee en Engeland van belang was, werd Veendam in de tweede helft van die eeuw het centrum van de aardappelmeelindustrie.In 1919 ontstond hier het Aardappelmeelverkoopbureau (Avébé). In de tweede helft van de 19de eeuw kwamen in het noorden uitbreidingen tot stand langs de Nieuwe Laan (nu Jacob Bruggemalaan) en in het zuiden langs de Kleine Laan (nu Schoolstraat). Langs de Bocht Oosterdiep tussen Julianalaan en Stationsstraat verrees de rijkste bebouwing waardoor dat deel ‘Gouden Eiland’ ging heten, ten oosten daarvan kwam de ‘Achterstad’ tot ontwikkeling. Bij een grote brand in 1906 ging een deel van het centrum bij Bocht Oosterdiep en Molenstreek in vlammen op. In 1910 kreeg Veendam een station aan de nieuwe spoorlijn van Zuidbroek naar Stadskanaal. Na in 1908 te zijn bedacht kwam in 1913-'14 het ruim opgezette uitbreidingsplan Tusschendiepen tot ontwikkeling, gesitueerd tussen Ooster- en Westerdiep, Kerkstraat en Nieuwe Laan.
In 1935 volgde het uitbreidingsplan Zuid. Na de oorlog werd een groot deel van de kanalen gedempt en verrees ten noorden van de Nieuwe Laan het uitbreidingsplan Noord. Met de westelijke uitbreidingen vanaf de jaren zeventig is Veendam nu de grootste plaats in de voormalige Veenkoloniën.
