Monumenten in Nederland: Gelderland

Sabine Broekhoven, Chris Kolman, Ben Olde Meierink, Ronald Stenvert en Marc Tenten (2000)

Gepubliceerd op 02-01-2020

Overige kerken in Arnhem

betekenis & definitie

Buiten de singels staat nog een groot aantal interessante kerken uit de late 19de en de 20ste eeuw. Diverse van deze kerken hebben in de Tweede Wereldoorlog schade opgelopen die na de oorlog is hersteld; dit wordt hieronder niet steeds opnieuw vermeld.

De R.K. St.-Martinuskerk (Steenstraat 7) is een neogotische kruisbasiliek met driezijdig gesloten en door kapellen geflankeerd koor en een toren van vier geledingen met ingesnoerde naaldspits, eveneens geflankeerd door een kapel. De kerk verrees in 1874-'76 naar ontwerp van A. Tepe. Het interieur wordt gedekt door kruisribgewelven. De in 1961 onder een witte verflaag verdwenen neogotische polychromie is in 1997-'98 gedeeltelijk weer blootgelegd en aangevuld.

In de kerk staat een laat-gotisch houten Mariabeeld met schrijvende Christus (circa 1480). De neogotische inventaris is grotendeels vervaardigd door atelier Mengelberg; het Sacramentsaltaar (1894) is afkomstig uit het Ursulinenklooster te Eysden. Het orgel is gebouwd door de Gebr. Gradussen (1890). De gebrandschilderde ramen zijn van H. Geuer (circa 1883), H.

Hertel (westvenster, 1914) en J. Nicolas (1922-'25). Achter de kerk staat een neogotisch parochiehuis (Van Muijlwijkstraat 4) uit circa 1890 naar ontwerp van W.G. Welsing. Neogotisch is ook de voorm.

Doopsgez. kerk (Weverstraat 15) uit 1889. Het interieur wordt gedekt door een korfboogvormig houten gewelf. De voorm. consistorie annex kosterswoning (Weverstraat 14-14a) dateert uit 1911. De R.K. kerk St.-Jan de Doper (Verlengde Hoflaan 74) is een driebeukige neogotische hallenkerk met driezijdig gesloten koor en tweezijdig gesloten zijbeuken, gebouwd in 1894-'95 naar ontwerp van A. Tepe. Aan de zuidzijde bevinden zich een dwarspandachtige uitbouw, met sacristie en zangerstribune, en een voorm. bijsacristie, die als dagkapel fungeert.

Het interieur wordt gedekt door kruisribgewelven. Tot de inventaris behoren enkele kalkstenen altaren vervaardigd door atelier Mengelberg (1895-1900), een doopvont van J.H. Brom (1897), een door de firma Pels gebouwd orgel (1934) en een triomfkruis van L. Jungblut (1942). De neogotische pastorie (Verlengde Hoflaan 72) uit 1896 is ontworpen door J.W. Boerbooms.

De Evang. Luth. kerk (Spoorwegstraat 10) is een neogotische zaalkerk met halfronde apsis, rechthoekige dakruiter en een toren van drie geledingen met ingesnoerde naaldspits, gebouwd in 1897-'98 naar ontwerp van A.R. Freem. Boven de toreningang bevindt zich een gebeeldhouwde zwaan. Het interieur wordt gedekt door een houten tongewelf en stroken cassettenzoldering. Tot de inventaris uit de bouwtijd behoren de kansel, een overhuifd koorgestoelte en de kerkbanken.

De kosterswoning (Spoorwegstraat 8) stamt uit dezelfde tijd. De thans als uitvaartcentrum dienst doende voorm.

Katholiek-Apostolische kerk (Parkstraat 74) is een zaalgebouw uit 1899, gebouwd in een combinatie van neorenaissance-vormen (portaal) en neogotische vormen (vensters en pinakels). De romaanse voorm. kapel van het Missiehuis Paters MSC (Oude Velperweg 36) is gebouwd tussen 1905 en 1910. Romaanse invloeden vertoont het van de straat terugliggende tweetorenfront van de voorm. R.K. kerk H. Maria Onbevlekt Ontvangen (Van Slichtenhorststraat 36) . Het ontwerp van W.G. Welsing voor deze in 1910-'11 gebouwde kruisbasiliek met recht gesloten koor is verder geïnspireerd op de Franse gotiek. De kerk is in 1995 gesloten.

Geheel anders van karakter is de Vrijz. Herv. en Remonstr. kerk (Parkstraat 31a), een zaalgebouw uit 1926 naar ontwerp van H.B. van Broekhuizen in zakelijk-expressionistische vormen. De sobere gevel bestaat uit vlakken die in verschillende verbanden gemetseld zijn en die naar het midden iets naar voren verspringen. De kerk is in 1960 verbouwd naar plannen van G. Feenstra. Het interieur is voor een belangrijk deel nog oorspronkelijk.

De voorgevel kreeg in 1979 glas-in-lood-ramen uit de voorm. Remonstrantse kerk, toen de Remonstrantse broederschap medegebruiker van het gebouw werd. De R.K. kerk H. Hart van Jezus (Bakenbergseweg 72) is een uit 1927-'28 daterende driebeukige kruisbasiliek met voorportaal en op de koorpartij een toren met tentdak. Het ontwerp van W. te Riele Gzn. vertoont zowel expressionistische als traditionalistische elementen. De middenbeuk wordt gedekt door koepelgewelven met stervormige ribben, de zijbeuken door kruisribgewelven.

Het interieur is in 1966 gemoderniseerd, maar bevat nog gebeeldhouwde kruiswegstaties van P. Roovers (1942-'50). De R.K. St.-Jozefkerk (Rosendaalseweg 700) is een driebeukige, centraliserende kruisbasiliek met groot ingangsportaal en recht gesloten priesterkoor. De kerk verrees in 1928-'29 op een enkele jaren eerder gerealiseerde onderbouw. H.C.M. van Beers maakte het ontwerp in neogotische vormen met een expressionistisch kleur- en materiaalgebruik.

Het interieur wordt gedekt door gedrukte (zesdelige) kruis- en stergewelven. De inventaris stamt grotendeels uit de bouwtijd. De kerk vormde het middelpunt van een in dezelfde tijd gebouwd parochiecomplex bestaande uit een pastorie (Roosendaalseweg 698), een parochiehuis (Roosendaalseweg 702), een klooster met kapel (Kloosterstraat 3) en enkele scholen, waarvan één in de onderbouw van de kerk.

Een voorbeeld van een kerk in zakelijkexpressionistische vormen is de voorm. (Herv.) Paasbergkerk (Da Costastraat 5) uit 1932. In de trant van de Delftse School opgetrokken zijn de Vrij-Kath. kapel van Maria op de Braamberg (hoek Wagnerlaan/Cattepoelseweg) uit 1934, de Oud-Kath. H. Willibrorduskerk (Adolf van Nieuwenaarlaan 3) uit 1941-'45 beide naar ontwerp van G. Feenstra - en de R.K. St.-Willibrorduskerk (Oude Velperweg 56) uit 1953-'54, naar een op de vroeg-christelijke basilieken geïnspireerd ontwerp van Joh.H.

Sluijmer. Een voorbeeld van moderne kerkbouw is tenslotte de R.K. St.-Nicolaaskerk (Bethaniënstraat 1) uit 1961-'62, ontworpen door H.J. van Balen.