Kleine stad, ontstaan in de middeleeuwen mogelijk als kerkstichting vanuit Putten. De nederzetting wordt voor het eerst vermeld in 1313.
Nadat Nijkerk in de Gelders-Arkelse oorlog van 1412 was platgebrand, kreeg het dorp stadsrechten en werd de bebouwing bij de kerk (Holkerstraat, Langestraat, Oosterstraat) voorzien van een omwalling met drie poorten.De Arkervaart de door Nijkerk lopende gekanaliseerde Beek werd de verbinding met de Zuiderzee. De Bourgondisch-Gelderse oorlogen leidden tot stadsbranden in 1495 en 1540. De versterkingen werden na 1543 gesloopt. In 1648 werd de Arkervaart verbeterd. De in die tijd in de omgeving opgekomen tabaksteelt leidde vooral in de 18de eeuw tot welvaart voor de tabakshandelaren. De aanleg van de Zuiderzeestraatweg (1830) en de spoorlijnen Amersfoort-Zwolle (1863) en Ede-Nijkerk (1902-'03) betekende een nieuwe impuls. Pas na 1900 werd Nijkerk uitgebreid, eerst op beperkte schaal en na de Tweede Wereldoorlog verder in westelijke en zuidelijke richting.
