Klokkenlexicon

Jaap Zeeman (2011)

Gepubliceerd op 27-06-2017

decimale wijzerplaat

betekenis & definitie

Wijzerplaat met een verdeling in tien uren die zijn onderverdeeld in tienden en honderdsten (minutes et secondes décimales).

Aanleiding voor deze nieuwe indeling waren de gebeurtenissen rond de Franse Revolutie in 1789. Reeds in 1787 had Sylvain Maréchal in een artikel geschreven dat de oude tijdmeting op zijn eind liep en hij verklaarde dat jaar tot het eerste jaar van de wedergeboorte. Hij moest hiervoor boeten met de verbranding van al zijn geschriften en vier maanden gevangenisstraf. De bestorming van de Bastille op 14 juli 1789 leek een goede gelegenheid om opnieuw te proberen deze plannen in te voeren, maar het duurde toch nog tot 22 september 1792 voor de kalenderhervorming officieel werd voorgesteld. Het systeem werd uiteindelijk bij wet ingevoerd op de 4de Frimaire van het jaar 11 (24 november 1793). Op aanwijzing van de wiskundige Gilbert Romme werd het decreet aangenomen dat allerlei zaken wijzigde, onder andere de Gregoriaanse kalender in de Republikeinse. Deze laatste was gebaseerd op het tientallig stelsel. De dag werd ingedeeld in tien uren van elk honderd minuten. De week werd décade genoemd en telde tien dagen. Drie décades vormden een maand en het jaar bestond uit twaalf maanden van dertig dagen. De overige vijf (zes) dagen werden gebruikt voor republikeinse feesten. Het waren overigens voornamelijk de voorstellen die Maréchal al vijf jaar eerder had gedaan.

Elementen ervan zijn terug te vinden in een maankalender die omstreeks 3000 v.Chr. in Egypte werd ingevoerd, waarbij het jaar 365 dagen telde. Deze waren onderverdeeld in: drie seizoenen van vier maanden, van drie weken, van tien dagen. Plus aan het eind van het jaar vijf toegevoegde dagen. Aan de dichter Fabre d’Églantine werd opgedragen nieuwe namen voor de maanden te bedenken. Zo werd bijvoorbeeld oktober: Vendémiaire naar de wijnoogst (vendange), januari: Nivóse naar de sneeuw, neige en april werd Germinal naar het woord voor kiemen: germer. De dagen van de décaden noemde hij simpelweg: Primdi, Duodi, Tridi, etc. Vermoedelijk was de overschakeling op dit nieuwe systeem te ingrijpend want op de 22ste Fructior van het jaar XIII (9 september 1805) tekende Napoleon een decreet waarbij de oude toestand werd hersteld.

De complete lijst nieuwe dag- en ‘maand’-namen luidde als volgt:

herfst: Vendémiaire, Brumaire, Frimaire

winter; Nivôve, Pluviôse, Ventôse

lente: Germinal, Florial, Prairial

zomer: Messidor, Thermidor, Fructidor

de dagen van de week: Primidi, Duodi, Tridi, Quartidi, Quintidi, Sextidi, Septidi, Octidi, Nonidi, Décadi

In het Museum Sypestein te Loosdrecht wordt een klok met een decimale wijzerplaat bewaard.

f: cadran révolutionaire d: Dezimalzifferblatt e: revolutionary dial