een instrument, gebruikt in de geodesie, om afstanden te bepalen door directe (met meetlatten, meetband of meetketting) of door indirecte meting. Een theodoliet, een kijkerinstrument hetwelk tot a. ingericht is, heet tachymeter; het meten zelf tachymetrie.
Principe van de meting.
Men leest op een baak een stuk af (= h), dat in den kijker tusschen twee draden zichtbaar is. Is ook de tophoek van den driehoek (gevormd door het zichtbare stuk op de baak en het middelpunt van den kijker) bekend en één der andere hoeken, dan volgt hieruit de afstand. Deze beide hoeken en de afstand van het buitenbrandpunt tot het middelpunt van den kijker vormen twee constanten van het toestel (A en B). Twee typen van a., berustend op dit principe:
1° D r a d e n - a. of a. van Reichenbach, vooral te gebruiken bij horizontale, doch ook bij hellende vizierlijn. In het laatste geval de helling (= α ) te meten. De afstand D = Ah + B of D = Ahcos2 α + Bcosα. h wordt afgelezen door middel van twee horizontale draden, resp. boven en beneden den hor. kruisdraad in den kijker aangebracht. Als waarde van A kiest men liefst een rond getal, bijv. 100. 2° A. van P o r r o. Voordeel, dat de constante B = O wordt, dus D = Ah, m.a.w. afstand in m, aflezing in cm. Daartoe zgn. centraliseerende lens gebruiken, d.w.z. een lens tusschen de draden en het objectief op bepaalden afstand van het objectief.
S. Tromp.
Een a., berustend op een ander principe, is die volgens B a r r en S t r o u d, in de fig. schematisch voorgesteld. Het licht, afkomstig van het voorwerp, waarvan de afstand gemeten moet worden, valt door de objectieven O en O' in een buis, wordt door de spiegels S en S' gereflecteerd en vervolgens door het prisma P gebroken naar het oculair Oc. De waarnemer ziet nu in het veld van het oculair boven en onder een horizontale scheidingslijn resp. boven- en onderhelft van het beeld. Bij onjuiste instelling (zie fig.) zijn deze beeldhelften ten opzichte van elkaar verschoven. De juiste instelling (zie fig.) wordt verkregen door verplaatsing van een glaswig W met behulp van een stelschroef (niet in de fig.). Deze verplaatsing hangt samenmet dan afstand van het voorwerp, welke afstand op een bij de stelschroef aangebrachte schaal kan worden af ge lezen.
Bij een stereoscopischen a. ziet de waarnemer door middel van 2 oculairs een stereoscopisch beeld van het voorwerp, terwijl de schaalverdeelingen in het veld van elk oculair een stereoscopisch beeld vormen van een reeks punten op verschillenden afstand van den waarnemer. Als men nu het punt zoekt, dat op denzelfden afstand schijnt te liggen als het voorwerp, geeft het bij dit punt geplaatste getal den gevraagden afstand aan. Deze a. is vooral in gebruik voor militaire doeleinden, bijv. om door middel van juiste afstandsbepaling goed gericht vuur te kunnen geven.
Rekveld.
Behalve de stereoscopische behoren tot deze soort de coïncidence-en de in ver t-a. Deze geven twee halve beelden van het te meten voorwerp. Deze beelden staan in het algemeen niet recht boven elkaar. Door draaiing van een spiegel worden zij boven elkaar gebracht. De mate van draaiing wordt op een schaal aangegeven in meters afstand. Bij den coïncidence-a. wordt het beeld doorgesneden en moeten de beide deelen daarvan op elkaar worden gebracht (coïncideeren). Bij den invert-a. wordt een der beelden omgekeerd, en moeten dus beeld en spiegelbeeld (inversie) met elkaar in overeenstemming worden gebracht.
Tot de tweede soort behooren de meetposten. Wanneer men twee posten heeft, waarvan de onderlinge afstand en richting, zoomede die tot de plaats, vanwaar het vuur wordt afgegeven, bekend zijn en men meet uit die punten de hoeken, welke de richtlijnen op het doel maken met de basis, dan zijn van den driehoek, meetpost 1—doel—meetpost 2, bekend: de basis en de beide aanliggende hoeken. Met een graphische voorstelling kunnen dan de afstand en de richting tot het doel worden bepaald.
Mede behoren tot de tweede soort de a. met verticale basis. Uit een op bekende hoogte gelegen meetpost meet men den hoek, dien de richting meetpost—doel maakt met het horizontale vlak en den hoek meetpost—doel met de N.Z.-lijn. In den rechthoekigen driehoek, meetpost—voetpunt—meetpost in horizontaal vlak door doel—doel, zijn bekend de afstand meetpost—voetpunt en de hoek bij den meetpost; dus is ook de afstand tot het doel bekond. Bevindt het doel zich op zee, dan moet steeds de waterstand op het oogenblik van meten bekend zijn, aangezien alsdan do afstand meetpost-voetpunt varieerend is. Deze soort a. komt voor bij de kustartillerie.
Cikot.
Verder wordt in do photographie een a. gebruikt om den juisten afstand te meten tusschen het te photographeeren object en de camera. De moderne kleinbeeldcamera, die het vergrooten van de opname noodzakelijk maakt, waarvoor het beeld absoluut scherp moet zijn, heeft tot constructie van een specialen a. geleid, die in hoofdprincipe overeenkomt met den dubbel-beeld-a. volgens den Amerikaan Richards, De fa. Leitz in Wetzlar heeft een dergelijken a. toegepast op de door haar geconstrueerde Leica-camera, die in weinige jaren in photographische kringen een ongekende reputatie heeft gekregen. Ook Zeiss-lkon heeft sinds kort een kleinbeeldcamera in den handel gebracht, die ook voorzien is van een ingebouwden a.
Ziegler.