ontstaat wanneer verschillende staten de onderlinge tolgrenzen hebben opgeheven. Zo gaan zij in de richting van een economische eenheid met behoud van hun politieke onafhankelijkheid.
Het kan wel het voorspel zijn van een politieke eenheid. Voorbeeld: de Duitse „Zollverein” (1833-1871) als voorportaal van het Duitse rijk. Tollinies bestaan tussen de drie Benelux-landen en tussen Frankrijk en Italië. Men streeft ernaar om te komen tot de „Verenigde Staten van Europa”; zie ook EEG.
