Walenkerk - Gelegen aan het Walenpleintje*,een inspringend vierkant van de O.Z. Achterburgwal 159, is een van de laatste overblijfselen van de middeleeuwse kloosters die in dit stadsdeel stonden. Het is de oude kapel van het klooster van de broeders van Sint Paulus, dat reeds in een schepenbrief van 1415 wordt genoemd. Een balk in de kerk vermeldt: "Cette église a été fondée Ao. MCCCCIX, raccommodée Ao.
MDCXLVII, agrandie Ao. MDCLXI". Mogelijk werd de kapel dus gesticht in 1409. Het klooster was uitgestrekt en werd begrensd door O.Z. Achterburgwal, Oude Hoogstraat, Kloveniersburgwal en Dwarsspinhuissteeg. Kort na de Reformatie liep dit grote klooster echter leeg; in 1541 was het zo goed als verlaten. In 1558 wilde de vroedschap* de gebouwen hebben als gasthuis in verband met de hevige pestepidemie, maar hiervan is niets gekomen. Wel kocht de stad delen van de erven, o.a. de boomgaard, op de plaats waar nu het Oost-lndisch Huis* staat. In 1578 kwam het klooster aan de stad; er waren toen nog zes monniken en vier kostgangers. Het gebouw werd proveniershuis* en onderging in de loop van de eeuwen vele veranderingen: woonhuizen werden er gebouwd, het Oost-lndisch Huis verrees er, en ten slotte bleef alleen de oude kloosterkapel over, die in 1586 door de stadsregering aan de Waalse gereformeerden werd afgestaan.
De naam Waals is afkomstig van het oude Pays Wallon in het zuiden van België, vanwaar in 1540 in verband met een plakkaat van Karel V vluchtelingen naar Nederland kwamen. Enige malen is het kerkje vergroot. De gevel aan het pleintje dateert uit 1661. Het zgn. Walenkerkspoortje in de Oude Hoogstraat wordt aan Hendrick de Keyser* toegeschreven. In 1855 heeft de Waalse gemeente nog een kerk laten bouwen op de Keizersgracht 676 naar ontwerp van A.N.
Godefroy. In 1861 werd het gebouw door een grote brand aangetast. De Walenkerk bezit het best bewaarde Müller-orgel, dat uit 1680 dateert en in 1733 vernieuwd werd door Christiaan Müller. Organisten zoals Piet Kee, Harold Vogel, Gustav Leonhardt (voorheen vaste kerkorganist) en Ton Koopman bespeelden dit kostbare instrument. De Walenkerk werd in 1992 grondig gerestaureerd (zie ook: Franse Kerk II).
LIT. F. Wieringa, Hugenoten in Amsterdam, O.A. 1986, 30.
