XYZ van Amsterdam

J. Kruizinga, Gerrit Vermeer (2002)

Gepubliceerd op 22-06-2018

Tuindorp Watergraafsmeer

betekenis & definitie

Tuindorp Watergraafsmeer, aangelegd in 1923 en volgende jaren, wordt meestal Betondorp genoemd, omdat daar de eerste proeven met betonbouw plaatsvonden. De woningen werden gebouwd onder toezicht van de ingenieur van de Gemeentelijke Woningdienst A.F. Bakhoven jr. De twee belangrijkste architecten waren ir J.B. van Loghem en Dick Greiner. De betonbouw werd echter niet voor het hele tuindorp volgehouden en de rode baksteen steekt vrolijk af tegen de grijze kubusbouw, die overigens in de loop van de jaren door veel groen van klimop verlevendigd is.

De aanleg is in stervorm rondom een brink, met daar tussenin een schilderachtig complex woningen voor ouderen. Het dorp maakt als geheel een vriendelijke indruk met de vele voortuintjes met bloemen. De straatnamen zijn aan de landbouw en veeteelt ontleend. In de namen van de scholen leven enkele oude buitenplaatsen voort. Voor de verheffing van de arbeiden de klasse werd wel een Openbare Leeszaal in het bouwprogramma opgenomen, maar café's waren taboe. In 1970 maakte de woningbouwvereniging* "Eigen Haard"* een plan tot renovatie van 522 woningen, dat bijna geheel is uitgevoerd onder leiding van de zoon van een van de oorspronkelijke architecten, O. Greiner. Tijdens de Tweede Wereldoorlog had Tuindorp Watergraafsmeer in 1944 een "eigen" burgemeester in de persoon van dokter J.H. Wagenaar. Hij kreeg in 1945 van de waarnemend burgemeester van Amsterdam (De Boer*) zijn "loffelijk ontslag".

In 1977 werd het gebouw van de Openbare Leeszaal wegens bouwvalligheid gesloten. In 1982 werd het gerestaureerd tot bibliotheek en buurtcentrum (kosten ƒ 2 miljoen). De plannen met betrekking tot de aanleg van de Ringweg lieten de Betondorpers niet onberoerd en het verdwijnen van het volkstuinencomplex "Rust en Vreugd" deed velen verdriet. In Betondorp hebben enige mensen gewoond, die er geboren werden of later kwamen wonen en algemeen bekend zijn geworden: de gebroeders Van het Reve, Jan Mens*, H.W. Alings*, J.H.F. Grönloh (Nescio*) en Ed van der Elsken*. Ook de professoren Koopmans en Van Tijn, de sportfiguren Johan Cruijff, Rolf Wagenaar, Bert Sitters en de artsen H.

Rap, T. Dovens, L. Schrikkel, J. Molenaar en J. Peters woonden en werkten in dit stadsdeel. Op 11 aug. 1987 onthulde minister Nijpels, in aanwezigheid van Johan Cruijff, op de Brink een bord met de route voor een architectuurwandeling door het dorp. Dit in aansluiting op een tentoonstelling over het dorp.

LIT. J.H. Kruizinga, 350 jaar Watergraafsmeer, 1979, 161, 166, 181, 215, 246 en 252; C. Weber, Toen Betondorp nog jong was, O.A. 1984, 87; Marieke Kuipers, Bouwen in beton. Experimenten in de volkshuisvesting vóór 1940, 1987; Derk de Jonge, Op verkenning in de betonwoestijn, 1993; Theodor Holman, Het Amsterdam van Gerard Reve, O.A. 1993, 238.

< >