Romeinse keizer van 1 januari tot 28 maart 193. Publius Helvius Pertinax, in 126 geboren als zoon van een vrijgelatene, streed onder Antoninus Pius in Syrië tegen → Avidius Cassius.
Onder Marcus Aurelius bevocht hij de Marcomannen aan de Donau, onder Commodus werd hij keizerlijk legaat in Britannia (185). Intussen was hij ook consul geweest (174); zijn proconsulaat in Africa (188/189) werd in 192 door een tweede consulaat gevolgd. In hetzelfde jaar werd hij ook stadsprefect.Na de moord op Commodus (31 december 192) bracht de belofte van een groot → donativum de praetorianen ertoe Pertinax tot keizer uit te roepen. Ofschoon hij aan de senaat diens volle aandeel in het bestuur wilde laten, brachten zijn voorgenomen financiële hervormingen hem in conflict met dit college. Door het niet geheel uitbetalen van het toegezegde donativum verloor hij tevens de steun van de praetorianen. Dezen bestormden, na de mislukking van een eerdere samenzwering, de Palatijn, waarbij Pertinax de dood vond. Septimius Severus nam hem onder de divi op. Pertinax wordt geprezen om zijn opgewektheid, bescheidenheid, bezonnenheid, grote ontwikkeling en zin voor gerechtigheid, maar gelaakt om zijn hebzucht, onoprechtheid en te sterke hervormingsdrang.
Lit. Historia Augusta, Helvius Pertinax. Herodianus 2, 1-5. Cassius Dio 73. - Conradt (PRE Suppl. 3, 1918, 895-904). - E. Hohl, Kaiser Pertinax und die Thronbesteigung seines Nachfolgers im Lichte der Herodiankritik (Sitzungsberichte der Deutschen Akad. Wiss. zu Berlin 1956, 2).
A. M. Woodward, The Coinage of Pertinax (Numismatic Chronicle 17, 1957, 84-96). F. Càssola, Pertinace durante il principato di Commodo (La Parola del Passato 20, 1965, 451-477). A.
B. Breebaart, Keizer Pertinax en de crisis van 193 (Tijdschrift voor Geschiedenis 81, 1968, 289-305). A. R. Birley, The coups d’état of the Year 193 (Bonner Jahrbücher 169, 1969, 247-280). [A. J. Janssen]
