Jozua (hebr. je hosua = JHWH redt) is een naam, die door verschillende personen in het OT gedragen werd, maar de meest bekende is Jozua de zoon van Nun (LXX Ιησους υιος Ναυη), Vg losue filius Nun), uit de stam Efraïm (Nm 13,8), die een rol speelt in de bijbelse geschiedenis als dienaar, begeleider en opvolger van Mozes. Zijn eerste optreden wordt vermeld in de strijd tegen Amalek tijdens de woestijn- periode (Ex 17).
Hij was één der twaalf verspieders, die Kanaan verkenden en werd naast Kaleb onderscheiden wegens zijn aanmoediging het land te veroveren waar de overige tien zich hadden laten ontmoedigen (Nm 13-14). Hij werd door Mozes als zijn opvolger aangewezen (Nm 27,15-23) en als zodanig trad hij op na diens dood (Dt 31,14-23).Hierna wordt hij beschreven als de aanvoerder van geheel Israël dat na aanvankelijk mislukte pogingen in het zuiden via het Overjordaanse in Kanaan binnendrong. De gegevens worden gedeeltelijk verstrekt door de pentateuch (Nm 14,44v, 20,14-21,35, Dt 1,19-46, 2,1-3,20). De stammen Ruben, Gad en half Manasse kregen hun gebied in het Overjordaanse toebedeeld onder voorwaarde dat zij eerst zouden meehelpen bij de verovering van Kanaan.
Voor het vervolg van Jozua’s optreden zijn we aangewezen op het boek Joz, dat hem tekent als de ideale redder van Israël, die nooit op eigen initiatief handelt en slechts luistert naar de stem van JHWH. In een geregelde volgorde vertelt Joz 1-12 hoe de ver-overing is verlopen met als hoogtepunten de inname van Jericho, het verbond met de Gibeonieten en de overwinning op Jabin van Hazor. Daarna speelde Jozua nog een rol bij de verdeling van het land onder de verschillende stammen en hun clans.
De belangrijkste functie kreeg Jozua toebedeeld aan het einde van zijn leven, toen hij na een afscheidsrede (waarin alle motieven van het naar hem genoemde boek nog eens herhaald worden) de stammen van Israël in Sichem tezamen bond rondom de verering van JHWH en de gehoorzaamheid aan diens wet (Joz 24).
Daar we voortdurend te maken hebben met de godsdienstige belichting van een figuur uit de prille begintijd van Israëls volksbestaan, vastgelegd in een jonge literatuur, is het onmogelijk een historisch betrouwbaar beeld van Jozua op te roepen. De daterings- problematiek is dezelfde als die van de uittocht en intocht en ook daarover laat de archeologie ondanks de indrukwekkende opgravingen van Jericho, Debir, Betel, Lakis en Hasor geen helder licht schijnen.
Jozua kreeg als erfdeel de stad Tïmnat-Serach (15 km ten zuidoosten van Betel); daar stierf hij en werd hij begraven (Joz 19,50, 24,29v) en volgens Alt was de geringe betekenis van deze plaats het enige betrouwbare historische aanknopingspunt met betrekking tot Jozua, die een belangrijke rol kan hebben gespeeld maar daardoor ook een typische betrekkingsfiguur werd, die verhalen van elders aantrok en inzet werd van een theologische interpretatie.
Lit. A. Alt, Josua (KS 1, München 1953, 176-192). G. E. Mendenhall, The Hebrew Conquest of Palestine (BA 25, 1962, 66-87).
J. G. Vink, The Date and Origin of the PriesUy Code in the OT (OTS 15, 1969, 63-80). J. N. M.
Wijngaards, The Dramatization of Salvific History in the Deutercnomic Schools (OTS 16, 1969). - M. A. Beek, Josua und Retterideal (Near Eastem Studies in Honor of W. F. Albright, 1971, 35-42). [Beek]
