Hillel, ’de oude’, soms wegens zijn afkomst ook ’de Babyloniër’ genoemd, was een rabbijnse autoriteit, die in het begin van de 1e eeuw nC in Jeruzalem onderricht heeft gegeven en later gold als één der grondleggers van ’de mondelinge leer’, die casuïs- tisch de toepassing bood van ’de schriftelijke leer’ in het dagelijks leven. In het tractaat ’Spreuken der Vaderen’, waarin 7 uitspraken aan hem worden toegeschreven, vormt hij samen met Sjammai het 5e paar leidende leraren.
Zij hadden ieder een eigen leerschool en de overlevering noemt 300 controversen tussen ’het huis van Hillel’ en dat van Sjammai. In het algemeen zocht Hillel naar een aanvaardbaar minimum, terwijl Sjammai een strenger maximum voorstond.Een blijvende vrucht van het onderricht van Hillel was de instelling van de prosbul (προσβολη), waardoor aan een bezwaar tegen Dt 15,vv tegemoet werd gekomen. Volgens de letter van de wet moesten in het sabbatjaar alle schulden worden kwijtgescholden, reden waarom niemand bij de nadering van dit jaar meer crediet wilde geven. Door de prosbul kon deze moeilijkheid juridisch omzeild worden. Aan Hillel worden ook de 7 normen van uitleg toegeschreven, die hij weliswaar niet heeft uitgevonden, maar aan een bestaande gewoonte heeft ontleend, geordend en met autoriteit bekleed.
In de kring der geleerden van Jamnia werd omstreeks 90 nC de leer van de school van Hillel aanvaard en het traktaat Eroebin 13b zegt dat het besluit door een bat qol (een hemelse stem) werd gesteund. Volgens Hillel was liefde het wezen van de wet. De uitspraak ’wat gij niet wilt dat u geschiedt, doe dat ook een ander niet’ schrijft het traktaat Sjabbat 13a aan hem toe. De overlevering zegt dat hij leefde naar zijn leer en prijst hem om zijn zachtmoedigheid en mild oordeel.
Lit. H. L. Strack, Einleitung in Talmud und Midras5 (München 1921) 34, 96-99, 118-120. Schürer 2, 424-428. S.
Zeitlin, Hillel and the Hermeneutic Rules (JQR 54, 1964, 161-73). W. Bäcker, Tradition und Tradenten in den Schulen Palästinas und Babyloniens (Leipzig 1914, Nachdruck Berlin 1966) 54-71. [Beek]
