Chaeronea (Χαιρωνεια), griekse stad in het uiterste westen van Boeotië, gelegen op de zuidelijke oever van de Cephisus ca. 45 km ten westnoordwesten van Thebe; thans het dorpje Cheronia.
In de geschiedenis wordt Chaeronea voor de eerste maal genoemd in 477 vC. In die tijd behoorde het tot het gebied van Orchomenus; in de 4e eeuw vC werd het zelfstandig. Bekendheid heeft Chaeronea gekregen door twee belangrijke veldslagen die nabij de stad geleverd zijn: in de zomer van 338 vC bracht → Philippus II van Macedonië, komend van Phocis, hier de Atheners en de Thebanen een vernietigende nederlaag toe, waardoor hij geheel Griekenland in zijn macht bracht; in 86 vC vernietigde de Romein → Sulla bij Chaeronea het leger van Mithridates’ generaal Archelaüs, die daardoor gedwongen werd Griekenland te ontruimen.Van Chaeronea was de schrijver → Plutarchus (ca. 46 - ca. 120) geboortig, die over zijn geboortestad veel bijzonderheden vertelt. In 551 nC werd Chaeronea door een aardbeving verwoest. Van de antieke stad zijn nog vrij aanzienlijke resten van muren en van een klein theater te zien, en vooral een 5,5 m hoge marmeren leeuw op een 3 m hoog stenen voetstuk, die niet lang na de slag van 338 opgericht werd op de plaats waar de soldaten van de z.g. heilige schaar der Thebanen, die allen gesneuveld waren, hun laatste rustplaats hadden gevonden. Bij opgravingen zijn bovendien een grote grafheuvel (70 m doorsnede) en resten van een brandstapel uit dezelfde tijd aan het licht gekomen (vondsten in een klein museum ter plaatse).
Lit. E. Oberhummer (PRE 3, 2033-2036). L. Vlad Borrelli (EAA 2, 545v). Kirsten/Kraiker 242-246. - J. Kromayer, Antike Schlachtfelder 1 (Berlin 1903). G. Sotiriades, Das Schlachtfeld von Chaeronea und der Grabhügel der Makedonen (Mitt. des Deutschen Arch. Inst., Athen. Abt. 28, 1903, 301-330). N. G. L. Hammond, The two Battles of C. (Klio 31, 1938, 186-218). [Nuchelmans]
