Aristeas (Αριστεας), griekse eigennaam:
1. Aristeas van het eiland Proconnesus in de Propontis, half-legendarische, half-historische figuur uit het midden van de 7e eeuw vC, over wie vele sterke verhalen in omloop waren. Toen zijn verwanten na zijn plotselinge dood in het atelier van een volder zijn lijk wilden begraven, was het nergens meer te vinden, terwijl een juist gearriveerde reiziger vertelde dat hij Aristeas onderweg ontmoet had. Zeven jaar nadien zou de gestorvene in zijn vaderstad teruggekeerd zijn en aldaar een epos (Αριμασπεια επη) hebben geschreven over de → Arimaspen, een volk in het uiterste noordoosten van Scythië, waarheen Aristeas, naar zijn zeggen, in de afgelopen zeven jaar Apollo had vergezeld. Na de voltooiing van het gedicht verdween de dichter weer, om later, in Herodotus’ tijd, aan de bewoners van Metapontum in Zuid-Italië te verschijnen. Ook een Theogonie werd aan Aristeas toegeschreven.
Lit. Herodotus 4, 13-15. - Testimonia bij F. Jacoby, Die Fragmente der griechischen Historiker 13 (Leiden 1957) no. 35. Fragmenten bij G. Kinkel, Epicorum Graecorum Fragmenta 1 (Leipzig 1877) 243-247. - E. Bethe (PRE 2, 876-878). J. Bolton, Aristeas of Proconnesus (Oxford 1962). [Nuchelmans]
2. Aristeas, vermeende auteur van de brief van Aristeas aan Philocrates, zijn broer. Hij geeft zich uit voor een officier van de lijfwacht van Ptolemaeus H Philadelphus en verhaalt hoe hij door de koning naar de hogepriester Eleazar te Jeruzalem gezonden werd om een exemplaar van de pentateuch en 72 vertalers (6 uit elke stam) te halen. Dezen vertaalden de hebreeuwse tekst in het grieks in 72 dagen op het eiland Pharus, bij Alexandrië, en de joodse gemeente van de hoofdstad aanvaardde hun vertaling. In dit verhaal zijn allerlei digressies ingelast, o.a. over de diepere geestelijke betekenis van de joodse spijswetten, tafelgesprekken van de koning over religieuze en zedelijke kwesties. De brief is een mystificatie, ca. 140 vC, volgens anderen in de 1e eeuw nC vervaardigd.
Lit. R. Tramontane), La lettera di Aristea a Filocrate (Napels 19311. H. G. Meecham, The Letter of Aristeas (Manchester 1935). M. Hadas, Aristeas to Philocrates (New York 1951; vgl. BiOr 8, 1951, 238v). B. H. Stricker, De Brief van Aristeas, (Verh. Kon. Ned. Acad., Afd. Lett., N.R. 62, 4; Amsterdam 1956). G. Zuntz, Aristeas Studies (J. Sem. St. 4, 1959, 21-36; 109-126). A. Pelletier, Lettre d’Aristée a Philocrate (Paris 1962; kritische uitgave en vertaling). [VergoteJ
