Italiaans generaal en ijveraar voor de vrijheid en eenheid van Italië (Nizza 4 juli 1807 - Caprera 2 Juni 1882), was de zoon van een kleine reder en werd zelf kapitein bij de kustvaart en later bij de koopvaardij. Mazzini’s denkbeelden over de herschepping van Italië nam hij met geestdrift over en hoog stelde hij zijn ideaal: Italië zou een eenheid worden, waarin vrijheid en gelijkheid heersten; zijn illusies reikten zelfs tot vele sociale hervormingen en een religieuze internationale broederschap.
Hij werd betrokken in de samenzwering van 1833, die weldra treurig eindigde. Op 3 Juni 1834 werd hij bij verstek ter dood veroordeeld. Nadat hij geruime tijd op Franse schepen had rondgezworven, ging hij in 1836 naar Zuid-Amerika, waar hij eerst in dienst van de Republiek Rio Grande do Sul die tegen Brazilië in opstand was, later in die van Uruguay roem verwierf. Zodra het in Italië weder begon te gisten, maakte Garibaldi zich gereed om terug te keren.
In April 1848 verliet hij met een klein aantal getrouwen, onder wie zich ook zijn vrouw Anita bevond, met wie hij in Amerika gehuwd was, de stad Montevideo en landde te Nizza op 24 Juni 1848. Hij nam in belangrijke mate deel aan de krijgsverrichtingen, en toen Oostenrijk won, ging hij naar Rome, waar hij te zamen met Mazzini de verdediging der stad tegen de Fransen onder Oudinot leidde. Na de val der stad keerde hij naar Amerika terug, verdiende te New York als industrieel enig geld, trok naar Californië, Peru en in 1852 naar China. In 1854 was hij weer in Italië; hij kocht het eiland Caprera, waar hij zich op de landbouw toelegde.
Toen in 1859 de oorlog uitbarstte, werd hij aan het hoofd van een korps Alpenjagers geplaatst, waarmede hij de Oostenrijkers bij Varese en San Fermo versloeg. Tegen de afstand van Savoye en vooral van Nizza (Nice), zijn vaderstad, aan Frankrijk, in 1860, protesteerde hij heftig. Maar hij bleef trouw aan de beweging en toen hij hoorde, dat in Palermo de opstand was uitgebroken, besloot hij de revolutie op Sicilië te steunen. Met 1062 vrijwilligers en 4 stukken geschut landde hij onder bescherming van Engelse oorlogsbodems te Marsala (11 Mei).
Onmiddellijk sloten zich ca 3000 Sicilianen bij hem aan en hij riep de „dictatuur” uit over het eiland in naam van Victor Emmanuel, „koning van Italië”. Na een hevige strijd moest Lanza Palermo overgeven (2 Juni) en daarmee was hij meester van Sicilië: 28 Juli was alleen nog de citadel van Messina in handen van de Napolitaanse troepen. 19 Aug. stak hij over naar Calabrië en had daar een even snel succes: Frans II moest de wijk nemen naar Gaëta en 7 Sept. deed hij zijn feestelijke intocht in de stad Napels, maar moest lang strijden aan de Volturno tegen de troepen van Frans, die pas wijken moest, toen Victor Emmanuel met een leger uit het N. oprukte. 26 Oct. 1860 had de ontmoeting plaats tussen de koning en Garibaldi, die zijn dictatoriale macht overdroeg en aan de zijde van de monarch 7 Nov. Napels binnentrok. Daarop trok hij zich terug op Caprera, elke onderscheiding en elke beloning afwijzend.
Zijn plan om Rome tot hoofdstad van Italië te maken, was mislukt, maar werd door hem niet opgegeven.Eerst met, ten slotte tegen de wil der regering ging hij in 1862 naar Calabrië om naar Rome op te rukken, maar Italiaanse troepen onder generaal Cialdini hielden hem in Aspromonte (29 Aug. 1862) tegen, waar hij zwaar gewond Werd. Zorgvuldig verpleegd, werd hij met eer in vrijheid gesteld. Hij keerde naar Caprera terug en werd tot afgevaardigde gekozen. Aan de oorlog van 1866 nam hij weer deel aan het hoofd van een schaar vrijwilligers.
In 1867 waagde hij opnieuw een aanslag op de Kerkelijke Staat. Hij versloeg de pauselijke troepen bij Monterotondo, maar leed een ernstige nederlaag tegen het Franse expeditiecorps onder generaal Failly, bij Mentana (3 Nov. 1867). Garibaldi gaf zich over aan de Italiaanse generaal Ricotti en mocht weldra weder naar Caprera gaan. Na de val van het 2de Keizerrijk in 1870 bood hij de Franse Republiek zijn diensten aan.
Hij landde met een schaar vrijwilligers te Marseille en streed tegen de Duitsers in Bourgondië (Nov. 1870-Jan. 1871). Na het sluiten van de wapenstilstand vaardigde Bordeaux hem naar de Nationale Vergadering af, maar hij keerde reeds in Febr. 1871 naar Italië terug. Het Italiaanse parlement vereerde hem in 1874 met een dotatie van 100 000 lire. In 1874 werd hij lid van de Kamer van Afgevaardigden, waar hij ronduit verklaarde alleen ter wille van Italië’s eenheid zich bij de monarchie te hebben aangesloten.
Teleurgesteld zocht hij in 1876 Caprera weder op. Zijn laatste levensjaren werden door hevige lichaamspijnen vergald. Geheel Italië rouwde over de dood van de nationale held (2 Juni 1882). Ofschoon hij verlangd had, dat zijn lijk verbrand zou worden werd het op kosten van de Staat 10 Juni op Caprera ter aarde besteld.
Garibaldi’s geschriften, met name die van literaire inslag (als de roman Clelia), vertonen aanmerkelijke tekorten in stijl en incorrectheden van taal, maar zij zijn van onschatbare waarde als documenten voor de kennis der gebeurtenissen van 1866 e.v. en getuigen volop van de erkentelijkheid en liefde van de aanvoerder voor zijn dappere strijdmakkers.
Bibl.: Romans: Clelia o il governo del monaco (1870); Canzoni del volontario (1870); I Mille di Marsala (1874). Zijn Memorie autobiografische werden door zijn zoon Menotti uitgegeven (Firenze 11de dr., 1902), vele brieven van hem door E. E. Ximenes (2 dln, Milano 1885) en zijn werken verzameld door Ciampoli (Roma 1907).
Lit.: G. Guerzoni, Gar. (1882); Elpis Meiena, Garibaldi’s Mitteilungen aus seinem Leben (2de dr., 1885); G. M. Trevelyan, Garibaldi’s Defence of the Roman Republic (1907); Idem, Garibaldi and the Thousand (1909); Idem, Garibaldi and the making of Italy (1911); De Saint-Cyr, Garibaldi (1907); A.
Luzio,Garibaldi, Cavour, Verdi (Torino 1924); G. Sacerdote, G. (Milano 1933); P. Frischauer, G. der Mann und die Nation (1934); A. Valosi, G. (Torino 1941).
