hertog van Vicenza (1808), Frans militair en diplomaat (Caulaincourt, dep. Aisne, 9 Dec. 1773-Parijs 19 Febr. 1827), nam op 14-jarige leeftijd dienst bij het Franse leger en diende na korte onderbreking als officier en diplomaat.
Bij de troonsbestijging van Alexander I van Rusland werd hij als diplomatiek agent naar St Petersburg gezonden en won het vertrouwen van de tsaar. In 1805 werd hij divisie-generaal en in 1806 groot-stalmeester. Hij bleef voortdurend in de gunst bij Napoleon I, omdat hij — anders dan Talleyrand — diens politiek bleef bewonderen. Maar tijdens zijn ambassade te St Petersburg (1807-1811) slaagde hij er niet in, de verstandhouding tussen beide keizers goed te houden.
In 1813 werd hij minister van Buitenlandse Zaken en woonde het Congres te Praag en vervolgens dat te Chatillon bij. Zijn fout was, dat hij op de laatste conferentie de voorstellen van de mogendheden niet aannam — ofschoon hij daartoe geïnstrueerd was — en opnieuw met de persoonlijke politiek van Napoleon meeging. Deze had het aan Caulaincourt’s invloed bij Alexander I te danken, dat hem het eiland Elba als souverein vorstendom werd toegekend. Na het vertrek van Napoleon bleef Caulaincourt nog aan zijn keizer trouw, zo zelfs, dat de Bourbons hem noodzaakten, zich naar zijn buitenverblijf te begeven.
Gedurende de Honderd Dagen werd Caulaincourt weder minister van Buitenlandse Zaken en pair, nam deel aan de geheime beraadslagingen der Kamer over de tweede afstand van de keizer en bekleedde de betrekking van lid der Regeringscommissie die het voorlopig bestuur op zich nam. Na de terugkeer van Lodewijk XVIII werd zijn naam op de lijst der ballingen geplaatst, maar op verzoek van keizer Alexander weder geschrapt, zodat hij, ofschoon beroofd van zijn pairschap, in Frankrijk mocht blijven. De in 1837 verschenen Souvenirs du duc de Vicence, in 1842 gevolgd door Suite des Souvenirs du duc de Vicence, uitgegeven door Charlotte de Sor (pseud. van Mme Eillaux, née Charlotte Desormaux) zijn grotendeels een mystificatie en historisch waardeloos. In 1933 eerst werd het originele manuscript van zijn buitengewoon waardevolle herinneringen ontdekt, die in 3 dln door Jean Hanoteau te Parijs zijn uitgegeven.
Voor onze historische kennis zijn daarin vooral van waarde de optekeningen van Caulaincourt over de gesprekken met Napoleon, gevoerd in de slede, waarmede zij in 1812 uit Rusland vluchtten (En traineau avec l'Empereur).DR J. s. BARTSTRA
Lit.: A. Vandal, Napoleon et Alexandre Ier (3 dln 1891).
