in de Christelijke literatuur der middeleeuwen bekend als Abraham Judaeus of Avenare (Toledo 1092 - Rome 1167), is één der meest originele en markante vertegenwoordigers van het middeleeuwse Jodendom. Begiftigd met een veelzijdig genie is hij filoloog, Bijbel-verklaarder, filosoof, astronoom, mathematicus en dichter.
Over zijn persoonlijk leven bezit men haast geen gegevens, behalve dat hij steeds in materiële nood verkeerde en dat hij, na in 1140 Spanje verlaten te hebben, over vele landen van Europa en wellicht Azië en Afrika rondzwierf. Dit noopte hem, in tegenstelling tot zijn tijd- en landgenoten, zich in zijn werken uitsluitend van het Hebreeuws te bedienen, aangezien dit de algemeen toegankelijke taal was voor de Europese Joden buiten Spanje. Om echter onder deze Joden ook de wetenschappelijke belangstelling voor het Hebreeuws te wekken, vertaalde hij uit het Arabisch de klassieke filologische werken van Hajjug en Ibn Janah en schreef er zelf enige zoals het Sefer tsachoth, Moznajim e.a.Baanbrekend werk verrichte Ibn Ezra op het gebied der Bijbel-exegese. Uitstekend stilist en filoloog, poogde hij vooral de eigenlijke betekenis van het woord en de zin van de tekst na te gaan, waarbij hij de in de exegese traditioneel toegepaste elementen van Agadah en Midrasj, wegliet. Zijn scherpzinnige en critische opmerkingen omtrent het ontstaan van bepaalde gedeelten in de Bijbel plaatsen hem in de eerste rij der grondleggers van de moderne Bijbelwetenschap. Ofschoon deze opmerkingen stoutmoedig voor haar tijd genoemd kunnen worden, deden zij toch geen afbreuk aan zijn groot aanzien in de Joodse wereld. Zijn Pentateuch-commentaar behoort tot de eerste in druk verschenen Hebreeuwse boeken (Napels 1488) en beleefde ontelbare herdrukken.
Klaarblijkelijk oefende Ibn Ezra ook invloed op Spinoza uit, want deze spreekt van hem in de Tract. theol. polit. Cap. VIII met veel lof.
Ibn Ezra heeft geen zelfstandig filosofisch systeem geschapen. Zijn vaak diepe en zeer originele wijsgerige beschouwingen vinden wij echter in zijn vele werken verstrooid, die in latere eeuwen in de Joodse religieuze filosofie ingang vonden en tot ontwikkeling zijn gekomen. Ibn Ezra heeft een reeks werken op het gebied der reken- en sterrenkunde geschreven, die niet zonder invloed op de Europese wetenschap geweest zijn. Het boek Sefer hamoledoth verscheen in druk in Latijnse vertaling (Venetië 1485) onder de titel: Liber de nativitatibus. Bekend was ook zijn geschrift Keli nechosjeth, waarin hij een nieuw astrolabium beschrijft.
In weerwil van de opgejaagdheid en tegenspoed die zijn leven kenmerkten en waaronderzijnwetenschappelijk werk te lijden had, onderscheiden zich zijn gedichten door een innerlijke rust en beheersing van vorm, door humor en wijsgerige zelfbespiegelingen. Hij verrijkte de middeleeuwse Hebreeuwse dichtkunst met nieuwe elementen. Door hem verwierven de humoreske, het licht-satirische en pamflettistische gedicht burgerrecht in deze literatuur.
Vele van zijn werken zijn in het Duits en Engels vertaald en zodoende toegankelijk geworden voor de Europese lezer.
L. FUKS
Lit.: W. Bacher, Ibn Ezras Einleitung zu seinem Pentateuchkommentar (Wien 1876); Idem, Ibn Ezra als Grammatiker (Strassburg 1882); M. Friedländer, Essays on the Writings of Ibn Ezra (London 1877); D. Kahana, Rabbi Abraham Ibn Ezra 2 ker. (Warszawa 1894); R. Levy, The astrological works of Abraham Ibn Ezra (Baltimore-Paris 1927); D. Rosin, Reime und Gedichte des Ibn Ezra (Breslau 1885-1894); Idem, Die Religionsphilosophie Abr. Ibn Esra’s. M.G.W.J.B.B.: 42-43; M. Steinschneider, Gesammelte Schriften, B. I. (Berlin 1925); I. Zinberg, Gesjichte foen der literatoer bij Jidn. B. I. (Wilno 1933).
