Substitutie (plaatsvervanging) wordt op verschillend gebied en in verschillende beteekenissen gebezigd. Het Romeinsch regt kent drie soorten van substitutie, namelijk substitutio vulgaris, pupillaris en quasi-pupillaris (exemplaris). De eerste was eene beschikking, waarbij de erflater, na een erfgenaam te hebben genoemd, een ander aanwees voor het geval, dat de benoemde de erfenis niet wilde aanvaarden, — de tweede had plaats, wanneer een vader een erfgenaam voor zijn minderjarig kind benoemde, bijaldien het voor het bereiken der meerderjarigheid overleed, — en de derde was eene verordening van Justinianus, waarbij aan de adscendenten van een krankzinnig kind het regt werd toegekend, voor dat kind een erfgenaam te benoemen, bijaldien het in dien staat van krankzinnigheid kwam te overlijden.
Voorts kende het Romeinsch regt fideicommissaire substitutiën. Immers de Romeinsche wetten verklaarden vele personen onbevoegd tot het aanvaarden van erfenissen, en om deze te ontduiken, benoemde de erflater een persoon tot erfgenaam, bevoegd en bekwaam tot het aanvaarden der erfenis, maar met het verzoek om deze geheel of gedeeltelijk aan een derden, bepaald aangewezen persoon ter hand te stellen. Men geloofde daarbij aan de goede trouw van den benoemden erfgenaam, weshalve men aan die beschikking den naam gaf van fideicommis (zie aldaar).
Bij lastgeving beteekent substitutie het regt van den lasthebber om bij verhindering een ander in zijne plaats te stellen, — en op het gebied der scheikunde, dat eene stof tot eene reeds bestaande verbinding gekomen is, om daaruit een bestanddeel te verdrijven en de plaats van dit laatste in te nemen. — In de wiskunde spreekt men van substitutie, wanneer men voor dezen of genen vorm een anderen in de plaats stelt, die dezelfde waarde heeft als de voorgaande. Zij komt veelal te pas bij het oplossen van vergelijkingen met meer dan ééne onbekende.
