Orsini is de naam van een vorstelijk geslacht te Rome, hetwelk dat der Colonna's op zijde streefde. Het behoorde tot de partij der Guelfen of die van den Paus en wordt gezegd af te stammen van den Romeinschen ridder Vipio Ursinus. Het verdeelde zich omstreeks het jaar 1200 door de 3 zonen van Matthaeus Rubens Orsini in 3 Iijnen, van welke de jongste, Orsini-Gravina geheeten en door Napoleon Orsini gesticht, thans nog bloeit. Genoemde Matthaeus Rubens of Rossi was de eerste; die als prefect van Rome in 1153 naar de wapens greep om zich tegen keizer Frederik I te verdedigen, zoodat de Paus hem den eernaam verleende van „Vader des Vaderlands” en hem een met edelgesteenten versierden diadeem ten geschenke gaf, die in het wapen der Orsini's is opgenomen.
Johannes Cajetanus Orsini beklom als Nicolaas III in 1277 den Pauselijken zetel. Francesco Orsini werd in 1417 tot graaf, zijn zoon Jacopo Orsini in 1452 tot hertog van Geovina, en Beroaldo Orsini in 1724 tot Duitsch rijksvorst en later tot prins van den Pauselijken Stoel benoemd. Tot de vermaardste leden van dit geslacht behoorden voorts: Nicoló Orsini, graaf van Peligliano. Hij werd geboren in 1442, diende als generaal achtervolgens het Huis Anjou in de Napelsche oorlogen, de republiek Siéna, paus Sixtus IV, de Florentijnen en de Venetianen. Bij het uitbarsten van den oorlog met de Ligue van Cambrai veroverde hij als kapitein-generaal aan het hoofd van het Venetiaansche leger de stad Padua en verdedigde haar met goed gevolg tegen de Keizerlijke troepen. Hij overleed In 1510 te Lunigo bij Vicenza. — Virginio Orsini, heer van Bracciano, een der uitstekendste troepenaanvoerders van Italië. Hij koos in den oorlog van paus Sixtus IV tegen den hertog van Ferrara de zijde van eerstgenoemde en overwon bij Campo Morto l de Napolitanen (1485).
In den oorlog van Napels tegen de Franschen hielp hij aanvankelijk eerstgenoemden, doch later (1496) de Franschen, maar geraakte bij de capitulatie van Atella met zijn broeder Paolo in Napolitaansche krijgsgevangenschap, en overleed in 1497. — Paolo Giordano Orsini, geboren in 1541. Paus Pius IV verhief hem in 1560 tot hertog van Bracciano, en hij voerde in 1566 het bevel over de troepen van paus Paulus IV, toen de Turken de kusten van Italië bedreigden. In den veldtogt van 1571 was hij bevelhebber van alle Italianen, en overleed in 1585. — Anna Maria, prinses Orsini, geboren in 1644 en eene dochter van den prins de la Trémouille. Zij trad eerst in het huwelijk met prins Talleyrand-Chalais, die in 1670 overleed, en daarna te Rome in 1675 met den hertog Orsini-Bracciano, dien zij in 1698 door den dood verloor. Daarop zag zij zich benoemd tot opperhofmeesteres (camerera-mayor) der jonge Koningin van Spanje, de gemalin van Philips V. Zij had grooten invloed op hare meesteres, door deze op den Koning en alzoo op het beleid der zaken in Spanje. Na den dood der Koningin gaf zij Philips den raad om te hertrouwen met Elizabeth Farnese, in de hoop dat zij ook bij deze haar gezag zou handhaven, maar de Koning verbande haar uit Spanje, en zij overleed te Rome in 1722. — Hertog Piëtro Francesco Orsini, die in 1724 onder den naam van Benediclus XIII het Pauselijk bewind aanvaardde, en Lorenzo Orsini, die hem opvolgde als Clemens XII en in 1740 overleed.— Het geslacht Orsini is gevestigd te Rome; het tegenwoordig stamhoofd is prins Filippo Orsini, geboren den 10den October 1842.
Afzonderlijk vermelden wij: Felice, graaf Orsini, bekend door zijn moordaanslag op Napoleon III. Hij was geboren in 1819 te Meldola in de Romeinsehe delegatie Forli, werd advocaat, nam in 1844 deel aan de zamenzwering der gebroeders Bandiëra en werd deswege veroordeeld tot levenslange galeistraf, doch herkreeg in 1846 de vrijheid. In 1854 was hij wederom in revolutionaire zamenspanningen in Italië gewikkeld, nam de vlugt naar Engeland, waar hij met taalonderwijs in zijn onderhoud voorzag en voorlezingen hield over Italiaansche letterkunde. Als het hoofd van eene zamenspanning tegen het leven van Napoleon III, dien hij als verrader der Italiaansche zaak beschouwde, en als leider van den moordaanslag te Parijs van 14 Januarij 1858 werd hij gevangen genomen en den 13den Maart 1858 ter dood gebragt.
