Heuristiek noemt men de kunst van uitvorsching of de wetenschappelijke aanwijzing om volgens stelselmatigen weg ontdekkingen te doen. Eene algemeene uitvorschingskunst voor de wetenschappen zou voorzeker zeer belangrijk wezen en met de algemeene methode tot uitbreiding der wetenschap zamenvallen; maar het ligt in den aard der zaak, dat zulk eene algemeene heuristiek niet bestaat. Immers de logische vooruitgang der denkbeelden, die tot verrijking der wetenschap leidt, hangt steeds af van den aard der vraagstukken, en de regels der redeneerkunde, welke eene algemeene strekking hebben, zijn niet in staat om tot leiddraad bij de oplossing van bepaalde vraagstukken te dienen. Wat men dus te voren als eene algemeene heuristiek beschouwde, was doorgaans niets anders dan eene ijdele zamenvoeging van willekeurige denkbeelden, hoewel geschriften van die soort, zooals de „Ars magna” van Raymundus Lullus vele bewonderaars vonden.
Iets geheel anders dan eene aanwijzing om ontdekkingen te doen, is evenwel de heuristische methode, die men bij het behandelen van wetenschappelijke onderwerpen aanwendt, — namelijk de methode, waarbij men den weg volgt, waarop men de leerstellingen van zelf vindt of althans kan vinden. Zij toont ons het tafereel der wetenschap in hare wording. Deze methode is dus tevens eene genetische en heeft op het gebied van opvoeding en onderwijs eene hooge waarde.
